Babka lancetowata (Plantago lanceolata L.)
Środek przeciwzapalny i gojący
Już od starożytności ceniono właściwości lecznicze babki. Zalecano jej stosowanie m.in. w ukąszeniach węży i ukłuciach skorpionów, złamaniach i obrzękach, a nawet jako antidotum na miłosne czary. Dzisiejsze badania i doświadczenie potwierdzają zasadność stosowania wielu z tradycyjnych zastosowań babki, a także ujawniają nowe właściwości i korzyści z jej stosowania. Babka łagodzi stany zapalne, wspomaga gojenie się ran, redukuje obrzęki, działa przeciwbakteryjnie, wspomaga zdrowie układu oddechowego i pokarmowego.
Gdzie występuje?
Babka lancetowata jest wieloletnią rośliną należącą do rośliny babkowatych (Plantaginaceae). W stanie dzikim występuje w niemal całej Europie, Afryce Północnej i dużej części Azji. Została zawleczona również do obu Ameryk, Australii oraz na Madagaskar. W Polsce pospolicie występuje na terenie całego kraju. Rośnie na łąkach, polanach, zboczach, pastwiskach i przydrożach. Ze względu na kształt blaszki liściowej znana jest również jako babka wąskolistna oraz języczki polne.
Jak zbierać i suszyć babkę?
Surowcem leczniczym jest liść babki lancetowatej (Plantaginis lanceolatae folium) zbierany w okresie kwitnienia. Do celów terapeutycznych wykorzystywane są również liście babki zwyczajnej (Plantago major L.). W swoim składzie surowiec zawiera m.in. glikozydy irydoidowe (aukubina, katalpol), polisacharydy śluzowe, fenyloetanoidy (akteozyd, plantamajozyd), garbniki, flawonoidy (pochodne apigeniny), fenolokwasy, sole mineralne.
Liście należy zbierać w czasie kwitnienia. Babka lancetowata kwitnie zwykle od maja do września. Suszenie przeprowadza się w ciepłym, przewiewnym i ciemnym miejscu. Surowiec należy rozłożyć cienką warstwą na naturalnym materiale. Prawidłowo wysuszone liście powinny zachować naturalną barwę.
Właściwości lecznicze babki
Liście babki znajdują zastosowanie zwłaszcza w stanach zapalnych górnych dróg oddechowych i przewodu pokarmowego. Wykazują działanie przeciwzapalne, przeciwutleniające, przeciwbakteryjne, immunostymulujące. Zmniejszają przekrwienie błon śluzowych i nadmierną przepuszczalność naczyń włosowatych. Regenerują nabłonek, przyspieszają gojenie się ran. Wykazują słabe działanie wykrztuśne oraz rozkurczowe.
Zmniejszanie stanu zapalnego oraz przyspieszanie gojenia błony śluzowej sprawiły, że babka jest jedną z roślin wykorzystywanych w leczeniu uszkodzeń błon śluzowych żołądka i jelit. W badaniu z 2011 r. na gryzoniach analizowano aktywność gastroprotekcyjną wodnego wyciągu z liści babki lancetowatej przy użyciu różnych modeli choroby wrzodowej. W chorobie wrzodowej wywołanej kwasem octowym ekstrakt z liści (400 mg/kg) podawany myszom istotnie zmniejszył wskaźnik wrzodów, a jego działanie było porównywalne z ranitydyną (70 mg/kg). Ranitydyna jest lekiem z grupy blokerów H2 wykorzystywanym w leczeniu choroby wrzodowej żołądka i dwunastnicy. Wysokie dawki ekstraktu z liści babki lancetowanej wykazywały korzystne działanie w gojeniu wrzodów i zapewniały wysoki poziom ochrony przed chorobą wrzodową (Melese et al., 2011).
W badaniu z 2022 r. zaobserwowano, że wyciągi z liści babki zwyczajnej wyraźnie zmniejszają stany zapalne i uszkodzenia błony śluzowej u szczurów z wrzodziejącym zapaleniem jelita grubego wywołanego kwasem octowym. Wysokie dawki ekstraktu z liści istotnie zmniejszyły wskaźnik owrzodzeń i uszkodzeń histopatologicznych, a także poziomy mediatorów stanu zapalnego IL-6, TNF-α, PGE2, IL-1β, MPO i MDA w tkankach (Farid et al., 2022).
W innej pracy zaobserwowano, że ekstrakty z liści babki zwyczajnej łagodziły reakcję zapalną po uszkodzeniu wątroby wywołanym przez APAP (paracetamol). Ekstrakty metanolowe i etanolowe znacząco obniżyły poziomy cytokin prozapalnych i zwiększyły aktywność enzymatyczną 11β-HSD typu 1 (p < 0,05) w tkance wątroby u szczurów. Zasugerowano, że osłabienie reakcji zapalnej może wynikać z miejscowej produkcji glukokortykoidów tkankowych. Enzym dehydrogenaza 11β-hydroksysteroidowa typu 1 (11β-HSD typu 1) jest enzymem w wątrobie, który przekształca nieaktywne glukokortykoidy (kortyzon) w aktywny kortyzol o działaniu przeciwzapalnym (Hussan et al., 2015).
Ze względu na działanie immunostymulujące, osłaniające, przeciwzapalne i przeciwbakteryjne babka wykorzystywana jest w infekcjach górnych dróg oddechowych, stanach zapalnych jamy ustnej, gardła i krtani oraz kaszlu. Znajduje zastosowanie także w deficytach odporności organizmu.
W ziołolecznictwie ludowym często wykorzystywano świeże liście lub sok z liści obu gatunków babki do okładów jako środek gojący rany, hamujący krwawienia, przeciwbakteryjny i zmniejszający obrzęk. Miejscowo stosowano ją również w stanach zapalnych skóry i alergicznych wysypkach.
Zastosowanie lecznicze znajdują również nasiona babki, przy czym największą popularnością cieszą się nasiona babki płesznika (Plantago psylium L.). Wykorzystywane są głównie w zaparciach, biegunkach i nieżytach jelit jako środki śluzowe.
Przetwory z babki lancetowatej
Napar z liści babki:
2 g rozdrobnionego surowca zalać 150 ml wrzącej wody. Pozostawić pod przykryciem na ok. 20 minut. Pić 2-3 razy dziennie.
Nalewka z liści babki:
1 szklankę rozdrobnionego surowca zalać 5 szklankami alkoholu 40%. Odstawić na miesiąc w szczelnie zamkniętym słoju w ciemnym miejscu. Codziennie zakołysać naczyniem dla lepszej ekstrakcji. Po miesiącu przecedzić i przechowywać z dala od promieni słonecznych. Zażywać 3 razy dziennie po 1 łyżce w rozcieńczeniu z wodą.
Okłady ze świeżych liści:
Świeże liście umyć i rozetrzeć w dłoniach, tak aby puściły sok. Roślinny kompres wykazuje działanie przeciwzapalne, ściągające, przeciwobrzękowe, przyspieszające regenerację naskórka. Można stosować w przypadku drobnych skaleczeń i użądleń przez owady.
Przeciwwskazania i środki ostrożności
Zalecana dzienna dawka lecznicza wynosi według ESCOP 3-6 g surowca.
Babka lancetowata jest na ogół uważana za roślinę bezpieczną, jednak ze względu na niewystarczającą ilość danych w tym zakresie nie zaleca się jej stosowania w okresie ciąży i karmienia piersią, a także u dzieci poniżej 3. roku życia.
Treści zawarte na blogu potraktuj jako ciekawostkę edukacyjną.
Nie mogą one zastąpić fachowej porady u odpowiednio wyspecjalizowanego lekarza i/lub fitoterapeuty.
Eliza Lamer-Zarawska et al., „Fitoterapia i leki roślinne”, PZWL Wydawnictwo Lekarskie, Warszawa, 2014
Sarah E. Edwards et al., „Fitofarmaceutyki. Oparte na dowodach naukowych kompendium leczniczych produktów ziołowych”, PZWL Wydawnictwo Lekarskie, wydanie I, Warszawa, 2022
European Medicines Agency, „Assessment report on Plantago lanceolata L., folium”, EMA/HMPC/437859/2010, 2011
European Medicines Agency, „Community herbal monograph on Plantago lanceolata L., folium”, EMA/HMPC/437858/2010 Corr., 2014
Krzysztof Błecha, Iwona Wawer, „Profilaktyka zdrowotna i fitoterapia”, BONIMED, wydanie II rozszerzone, Żywiec, 2019
Ruta Kowalska, „O czym szumią zioła. Podręcznik ziołolecznictwa”, tom 1, wydanie II zmienione, Grabowo, 2021
Endale Melese et al., „Evaluation of the antipeptic ulcer activity of the leaf extract of Plantago lanceolata L. in rodents”, Phytotherapy Research, vol. 25, no. 8, 2011
Armita Farid et al., „Evaluation of anti-inflammatory effects of leaf and seed extracts of Plantago major on acetic acid-induced ulcerative colitis in rats”, Journal of Ethnopharmacology, vol. 298, 2022
Farida Hussan et al., „Anti-Inflammatory Property of Plantago major Leaf Extract Reduces the Inflammatory Reaction in Experimental Acetaminophen-Induced Liver Injury”, Evidence-Based Complementary and Alternative Medicine, vol. 2015, 2015, https://www.hindawi.com/journals/ecam/2015/347861/