Cykoria podróżnik (Cichorium intybus L.)
Dla poprawy pracy układu pokarmowego
Cykoria podróżnik znajduje zastosowanie zwłaszcza w zaburzeniach trawienia i łaknienia. Zwiększa wydzielanie soku żołądkowego, działa żółciopędnie i żółciotwórczo. Wykazuje działanie antyoksydacyjne i przeciwzapalne. Może być wykorzystywana w profilaktyce cukrzycy i chorób układu krążenia. Zawarta w korzeniu inulina jest naturalnym prebiotykiem, stymulującym wzrost korzystnej mikroflory jelit.
Gdzie występuje i jak wygląda?
Cykoria podróżnik znana jest również jako podróżnik błękitny, podróżnik lekarski, cykoria polna czy cykoria dzika. Jest rośliną wieloletnią, należącą do rodziny astrowatych (Asteraceae). W Polsce występuje pospolicie na całym obszarze. Rośnie na poboczach dróg, miedzach, pastwiskach, ugorach, łąkach, nasypach. To właśnie od częstego występowania przy drogach wywodzi się jej nazwa „podróżnik”.
Roślina osiąga wysokość do 120 cm. Łodyga jest wzniesiona, sztywna, szorstko owłosiona. Liście na łodygach niewielkie, rzadko rozmieszczone, o strzałkowatej lub sercowej nasadzie. Liście dolne są większe i tworzą przyziemną rozetę. Cykoria podróżnik kwietnie od lipca do września. Kwiaty są jasnoniebieskie, wyrastają na wierzchołkach łodyg i w kątach liści. Otwierają się z rana, a zamykają po południu. Jest rośliną miododajną i pyłkodajną, chętnie odwiedzaną przez pszczoły. Korzeń rośliny jest palowy i mięsisty.
Jak zbierać cykorię?
Surowcem zielarskim jest korzeń cykorii podróżnika (Cichorii radix) oraz kwitnące ziele (Cichorii herba).
Korzeń wykopuje się późną jesienią lub wczesną wiosną, najlepiej przy użyciu wideł amerykańskich. Po wykopaniu korzenie należy oczyścić z ziemi, odciąć części nadziemne i boczne korzonki oraz szybko umyć pod bieżącą, zimną wodą. Korzenie kroimy następnie na mniejsze kawałki i rozkładamy cienką warstwą w delikatnie uchylonym piekarniku w temperaturze 35-40°C.
Ziele pozyskuje się na początku i w trakcie kwitnienia rośliny. Należy ścinać górne pędy o długości ok. 25-30 cm. Suszenie należy przeprowadzać w ciemnym, przewiewnym miejscu w temperaturze otoczenia. Prawidłowo wysuszony surowiec powinien zachować naturalną barwę.
Jak zbierać cykorię? Co zawiera w swoim składzie?
Surowcem zielarskim jest korzeń cykorii podróżnika (Cichorii radix) oraz kwitnące ziele (Cichorii herba).
Korzeń wykopuje się późną jesienią lub wczesną wiosną, najlepiej przy użyciu wideł amerykańskich. Po wykopaniu korzenie należy oczyścić z ziemi, odciąć części nadziemne i boczne korzonki oraz szybko umyć pod bieżącą, zimną wodą. Korzenie kroimy następnie na mniejsze kawałki i rozkładamy cienką warstwą w delikatnie uchylonym piekarniku w temperaturze 35-40°C.
Ziele pozyskuje się na początku i w trakcie kwitnienia rośliny. Należy ścinać górne pędy o długości ok. 25-30 cm. Suszenie należy przeprowadzać w ciemnym, przewiewnym miejscu w temperaturze otoczenia. Prawidłowo wysuszony surowiec powinien zachować naturalną barwę.
Korzeń cykorii zawiera w swoim składzie gorzkie laktony seskwiterpenowe (laktucyna, laktupikryna), fenolokwasy (kwas cykoriowy), fitosterole, inulinę (do 40%), sole mineralne. Ziele dodatkowo zawiera hydroksykumaryny (eskulina, cychoryna), flawonoidy i antocyjany.
Właściwości lecznicze cykorii podróżnika
Cykoria podróżnik znajduje zastosowanie zwłaszcza w zaburzeniach trawienia. Dzięki zawartości związków goryczowych stymuluje produkcję soku żołądkowego, zwiększa łaknienie, poprawia proces trawienia i przyswajanie pokarmów (Lamer-Zarawska et al., 2014).
Pobudza czynność wątroby, działa żółciotwórczo i żółciopędnie. Może być wykorzystywana w profilaktyce kamicy żółciowej (Błecha, Wawer, 2019).
Nasila detoksykację, pobudza przemianę materii. Wzmaga diurezę i reguluje wypróżnienia (Różański, 2008).
Wykazano, że ekstrakty z nadziemnych części cykorii podróżnika charakteryzują się dobrą aktywnością przeciwutleniającą i potencjałem przeciwdrobnoustrojowym. Ekstrakt wodny wykazywał silną aktywność przeciwko Staphylococcus epidermidis, Streptococcus pyogenes i Staphylococcus aureus (Jasim, 2018).
Wyciągi z cykorii podróżnika wykazują działanie hipoglikemiczne i hipolipidemiczne. Mogą być wykorzystywane w profilaktyce cukrzycy i chorób układu krążenia. W badaniu na szczurach z cukrzycą wywołaną streptozotocyną zaobserwowano, że ekstrakty etanolowe z cykorii podróżnika (125 mg/kg masy ciała) przyjmowane raz dziennie przez 14 dni obniżyły poziom glukozy w surowicy o 20%, trójglicerydów o 91% oraz cholesterolu całkowitego o 16% (Pushparaj et al., 2007).
Wykazano również działanie kardioprotekcyjne wyciągów z cykorii podróżnika poprzez hamowanie stresu oksydacyjnego i cytokin prozapalnych (Sharma et al., 2019). Cykoria wzmacnia naczynia włosowate oraz zmniejsza ich przepuszczalność (Błecha, Wawer, 2019).
Oprócz tego cykoria charakteryzuje się działaniem przeciwwirusowym. Na podstawie dostępnych badań, ekstrakty z Cichorium intybus L. w wyższych stężeniach wykazywały dużą aktywność przeciwwirusową przeciwko HSV-1 i częściową wobec adenowirusa. Sugeruje się również, że cykoria podróżnik należy do roślin o wysokim potencjale przeciwko SARS-CoV-2 (Janda et al., 2021).
Jak stosować cykorię podróżnik?
Według Farmakopei Polskiej VI zalecana dawka lecznicza wynosi 3 g korzenia cykorii na dobę.
Odwar z korzenia cykorii:
1 łyżkę rozdrobionych korzeni zalej 1 szklanką zimnej wody. Pod przykryciem powoli doprowadzaj do wrzenia, następnie gotuj przez 5 minut. Odstaw na 30 minut, a po tym czasie odcedź. Pij po pół szklanki 2-4 razy dziennie pół godziny przed jedzeniem.
Napar z ziela cykorii:
1 łyżkę rozdrobnionego surowca zalej 1 szklanką wrzącej wody, odstaw na 30 minut pod przykryciem, następnie przecedź. Pij po 1 szklance 2 razy dziennie.
Wykorzystanie kulinarne
Oprócz wykorzystania leczniczego, cykoria podróżnik znajduje pewne zastosowanie kulinarne. Z prażonych, rozdrobnionych korzeni można przygotować kawę. Podobnie jak kawa z żołędzi, może stanowić zdrową, choć bezkofeinową alternatywę dla tradycyjnej kawy.
Surowe, młode liście podróżnika można natomiast dodawać do sałatek i innych potraw, trzeba mieć jednak na uwadze, że są one dość gorzkie. Im starszy liść, tym mniej jest on smaczny.
Przeciwwskazania i środki ostrożności
Przeciwwskazaniem do stosowania cykorii podróżnika jest nadwrażliwość na surowiec i inne rośliny z rodziny astrowatych (Asteraceae). W przypadku kamicy żółciowej należy zachować ostrożność i zasięgnąć porady specjalisty.
Według zaleceń Europejskiej Agencji Leków, ze względu na brak wystarczającej ilości danych w tym zakresie, nie zaleca się stosowania cykorii w okresie ciąży i karmienia piersią oraz u dzieci poniżej 12 roku życia.
Treści zawarte na blogu potraktuj jako ciekawostkę edukacyjną.
Nie mogą one zastąpić fachowej porady u odpowiednio wyspecjalizowanego lekarza i/lub fitoterapeuty.
Katarzyna Janda et al., „The Common Cichory (Cichorium intybus L.) as a Source of Extracts with Health-Promoting Properties-A Review”, Molecules, 26(6), 2021
Riyam Sabeeh Jasim, „Antioxidant, Antimicrobial Activities and Phytochemical Constituents of Cichorium intybus L. Aerial Parts”, International Journal of Botany, 14(1), 2018
P.N. Pushparaj et al., „Anti-diabetic effects of Cichorium intybus in streptozotocin-induced diabetic rats”, Journal of Ethnopharmacology, 111(2), 2007
Manju Sharma et al., „Cichorium intybus attenuates streptozotocin induced diabetic cardiomyopathy via inhibition of oxidative stress and inflammatory response in rats”, Interdisciplinary Toxicology, 12(3), 2019
European Medicines Agency, „Community herbal monograph on Cichorium intybus L., radix, EMA/HMPC/121816/2010, 2012
Henryk Różański, „Cykoria podróżnik – Cichorium intybus L. w praktycznej fitoterapii”, Medycyna dawna i współczesna, 2008: https://rozanski.li/258/cykoria-podrznik-cichorium-intybus-l-w-praktycznej-fitoterapii/
Eliza Lamer-Zarawska et al., „Fitoterapia i leki roślinne”, PZWL Wydawnictwo Lekarskie, Warszawa, 2014
Krzysztof Błecha, Iwona Wawer, „Profilaktyka zdrowotna i fitoterapia”, BONIMED, wydanie II rozszerzone, Żywiec, 2019
Mateusz Emanuel Senderski, „Prawie wszystko o ziołach i ziołolecznictwie”, Podkowa Leśna, 2017