Wbrew pozorom czosnaczek nie należy do rodziny amarylkowate (Amaryllidaceae) tak jak czosnek i czosnek niedźwiedzi, tylko do rodziny kapustowate, krzyżowe (Brassicaceae, Cruciferae).
W Polsce jest rośliną rozpowszechnioną, występuje na terenie niemal całego kraju. Można go spotkać w lasach liściastych, zaroślach, terenach ruderalnych, pod płotami, na przydrożach.
Jest rośliną dwuletnią, czyli taką, która do odbycia cyklu rozwojowego potrzebuje dwóch okresów wegetacyjnych. W pierwszym roku blisko gruntu wyrasta rozeta liści, które pozostają zielone przez zimę. W drugim roku roślina przybiera natomiast dorosłą, kwitnącą postać. Po wydaniu nasion roślina obumiera.
Czosnaczek osiąga od 30 do 100 cm wysokości. Łodyga jest wzniesiona, najczęściej pojedyncza. Liście w dolnej części są okrągłojajowate lub nerkowate, długoogonkowe, karbowane brzegiem. Górne liście mają krótsze ogonki, są ząbkowane brzegiem i zaostrzone na szczycie. Czosnaczek kwitnie od kwietnia do czerwca. Kwiaty są drobne, białe, czterokrotne, o charakterystycznym dla rodziny kapustowatych kształcie. Wyrastają z kątów najwyższych liści. Owoc stanowi łuszczyna na szypułce o długości 3-7 cm. Nasiona są brunatne i szorstkie.
Jadalne są wszystkie części czosnaczka, najpopularniejsze jest jednak wykorzystanie liści. Smak czosnaczkowych liści mogę określić jako aromat czosnku z delikatną goryczką. Najkorzystniej jest je zbierać, gdy są jeszcze młode, przed kwitnieniem – później nie są już tak smakowite. Liście najbardziej aromatyczne są w pierwszym roku rozwoju rośliny i najkorzystniej jest zjadać je na surowo. Gotowane tracą aromat i większość właściwości oraz zyskują gorzki smak. Można je jednak blanszować, a żeby cieszyć się nimi dłużej również mrozić. W drugim roku liście nabierają więcej goryczki, wtedy warto zbierać liście z góry. Czosnaczek stanowi ciekawe urozmaicenie diety, sprawdzi się jako dodatek do potraw, kanapek czy sałatek. Można wykorzystać go np. w maśle ziołowym, pesto, twarożku. Liście można również kisić i piklować.
Na myśl od razu przychodzą porównania czosnaczku z czosnkiem niedźwiedzim. Moim zdaniem, czosnaczek jest nieco mniej intensywny w smaku, wciąż jednak jest do niego dość podobny. Na korzyść czosnaczka przemawia znacznie ułatwiona dostępność – w przeciwieństwie do czosnku niedźwiedziego jest szeroko rozpowszechniony, występuje niemal wszędzie i nie jest objęty ochroną gatunkową. To wszystko sprawia, że zdecydowanie warto poeksperymentować z nim w kuchni.
Czosnaczek to jednak nie tylko liście. Jego nasiona bywają wykorzystywane jako przyprawa oraz zamiennik gorczycy do przygotowywania musztardy. Swoją drogą gorczyca i czosnaczek należą do tej samej rodziny kapustowatych. Taką możliwość wykorzystania zdradza również angielska nazwa czosnaczku – „garlic mustard”, co oznacza „musztarda czosnkowa”. Jadalne są też zielone owoce (łuszczyny), które również można wykorzystać jako dodatek np. do sałatek.
Wykorzystywać można również korzenie, mają one chrzanowy posmak. Ich zbioru należy dokonywać przed lub po kwitnieniu, wczesną wiosną lub jesienią.
Masło czosnaczkowe: Liście czosnaczku umyć i drobno posiekać. Następnie dokładnie wymieszać z masłem (miękkim, w temperaturze pokojowej), dodać nieco soli. Podawać do smarowania pieczywa.
Surowcem zielarskim jest ziele czosnaczka. Świeże liście i ziele zawierają m.in. fitoncydy (glikozydy siarkowe), garbniki, glikozydy, sole mineralne, witaminy A i C. Za podobieństwo do smaku i zapachu czosnku odpowiadają związki siarki. Wartość leczniczą ma jedynie świeży surowiec. W czasie suszenia glikozydy siarkowe ulegają rozkładowi i ulatniają się.
Czosnaczek obniża ciśnienie tętnicze krwi (działanie hipotensyjne) oraz poziom cholesterolu, działa przeciwmiażdżycowo. Wykazuje działanie żółciopędne, rozkurczowe, moczopędne. Dzięki zawartości fitoncydów posiada właściwości bakteriobójcze, bakteriostatyczne, fungistatyczne, grzybobójcze. Jest polecany w infekcjach bakteryjnych i grzybiczych układu oddechowego, moczowego, pokarmowego. Osłabia zdolności czepne drobnych obleńców pasożytniczych. Wykazuje działanie odtruwające, wzmaga usuwanie metali ciężkich. Zawiera m.in. wapń, fosfor, żelazo, witaminy dzięki czemu dodatkowo wzmacnia odporność i działa regenerująco. Pobudza wzrost włosów i paznokci. Przyspiesza gojenie, pobudza ziarninowanie ran. Znajduje zastosowanie w reumatoidalnym zapaleniu stawów. Może być również wykorzystywany w leczeniu nadczynności tarczycy, po wielomiesięcznym stosowaniu działa tyreostatycznie.
Zdjęcie: młode liście czosnaczku,
22.04.2022 r.
Macerat czosnaczkowy:
świeży surowiec zmielić lub zblendować i zalać zimną, przegotowaną wodą, tak żeby całkowicie przykryła surowiec. Odstawić na 6-8 h pod przykryciem. Pić 100-150 ml 2-4 razy dziennie.
Nalewka czosnaczkowa:
100 g świeżego, posiekanego surowca zalać 1000 ml alkoholu 50-60%. Macerować 1 miesiąc co kilka dni kołysząc naczyniem. Po tym czasie odcedzić. Zażywać 1 kieliszek dziennie przez miesiąc.
Okłady czosnaczkowe:
świeże ziele zmielić i wymieszać z olejem z lnianki (rydzowy), konopnym lub lnianym na formę papki. Stosować w formie okładów na trudno gojące się rany, wypryski, owrzodzenia, odparzenia, otarcia, atopowe zapalenie skóry, zmiany łuszczycowe.
Zdjęcie: kwitnący czosnaczek,
24.04.2022 r.
Treści zawarte na blogu potraktuj jako ciekawostkę edukacyjną.
Nie mogą one zastąpić fachowej porady u odpowiednio wyspecjalizowanego lekarza i/lub fitoterapeuty.
Henryk Różański, „Czosnaczek pospolity – Allaria officinalis Andrz. w praktycznej fitoterapii”, dostęp dn. 24.02.2022:
https://rozanski.li/4639/czosnaczek-pospolity-alliaria-officinalis-andrz-w-praktycznej-fitoterapii/
Agnieszka Laskowska-Ginszt, „Czosnek i czosnaczek”, Regionalna Dyrekcja Lasów Państwowych w Białymstoku, dostęp dn. 24.04.2022: https://www.bialystok.lasy.gov.pl/aktualnosci/-/asset_publisher/1M8a/content/czosnek-i-czosnaczek
Łukasz Łuczaj, „Dzikie rośliny jadalne Polski. Przewodnik survivalowy”, Wydawnictwo Chemigrafia, Krosno, 2004
1000 roślin, „Czosnaczek pospolity (Alliaria petiolata)”, dostęp dn. 24.02.2022: http://1000roslin.pl/czosnaczek-pospolity/
Danuta Cholewa, „Ziele, Aniele! Dzikie rośliny w przepisach kulinarnych”, Instytut Myśli Polskiej im. Wojciecha Korfantego
Cookie | Duration | Description |
---|---|---|
cookielawinfo-checkbox-analytics | 11 months | This cookie is set by GDPR Cookie Consent plugin. The cookie is used to store the user consent for the cookies in the category "Analytics". |
cookielawinfo-checkbox-functional | 11 months | The cookie is set by GDPR cookie consent to record the user consent for the cookies in the category "Functional". |
cookielawinfo-checkbox-necessary | 11 months | This cookie is set by GDPR Cookie Consent plugin. The cookies is used to store the user consent for the cookies in the category "Necessary". |
cookielawinfo-checkbox-others | 11 months | This cookie is set by GDPR Cookie Consent plugin. The cookie is used to store the user consent for the cookies in the category "Other. |
cookielawinfo-checkbox-performance | 11 months | This cookie is set by GDPR Cookie Consent plugin. The cookie is used to store the user consent for the cookies in the category "Performance". |
viewed_cookie_policy | 11 months | The cookie is set by the GDPR Cookie Consent plugin and is used to store whether or not user has consented to the use of cookies. It does not store any personal data. |