Interakcje ziół z lekami na przykładzie dziurawca zwyczajnego
Kiedy zachować ostrożność?
Zioła uważane są na ogół za środki bezpieczne, które można przyjmować bez większych ograniczeń. Nie można jednak zapominać, że jednoczesne przyjmowanie niektórych wyciągów ziołowych oraz leków syntetycznych niesie za sobą duże ryzyko interakcji. Jedną z najpopularniejszych roślin, która istotnie wpływa na działanie innych leków jest dziurawiec zwyczajny (Hypericum perforatum L.).
Dziurawiec, mimo ogromnego spektrum swojego prozdrowotnego działania, najrozsądniej jest wykorzystywać w ramach monoterapii i zrezygnować z niego podczas kuracji innymi preparatami. Może bowiem potęgować lub osłabiać działanie niektórych leków.
Dlaczego dziurawiec może wpływać na działanie innych leków?
Częstą przyczyną występowania interakcji jest wpływ substancji roślinnych na działanie enzymów cytochromu P450 (CYP-450), a więc na enzymy działające głównie w wątrobie. To właśnie w wątrobie w znacznym stopniu zachodzą przemiany biochemiczne, którym ulegają leki. W innych narządach mają one charakter drugorzędny. Badania wskazują, że ok. 70-80% leków przepisywanych na receptę metabolizowanych jest właśnie przez cytochrom P450 (Rogowska, 2018).
Co w przypadku, gdy dojdzie do ingerencji w pracę enzymów? Hamowanie działania enzymów wątrobowych prowadzi do wzrostu stężenia leku we krwi. Działanie leku jest wówczas wzmożone, może prowadzić do działania toksycznego i gromadzenia się leku w tkankach. Wzrost poziomu enzymów powoduje natomiast działanie przeciwstawne – maleje stężenie leku we krwi, zmniejszając efektywność leczenia.
Interakcje mają miejsce również w wyniku regulacji aktywności glikoproteiny P (P-gp). Białko to odgrywa istotną rolę w dystrybucji leków w organizmie, wpływa na ich wchłanianie i wydalanie. Tymczasem, wiele substancji jest równocześnie inhibitorami jak i induktorami tego białka.
Przykładem oddziaływania na enzymy cytochromu P450 oraz glikoproteiny P jest właśnie dziurawiec. Może on zarówno hamować, jak i pobudzać ich aktywność.
Na działanie jakich leków wpływa dziurawiec?
- Leki przeciwdepresyjne
Dotyczy to zwłaszcza selektywnych inhibitorów wychwytu zwrotnego serotoniny (SSRI) oraz trójcyklicznych leków przeciwdepresyjnych (TLPD). Dziurawiec wchodzi z nimi w interakcje nasilając ich działanie farmakologiczne, mogąc prowadzić do wystąpienia zespołu serotoninowego. Zespół serotoninowy pojawia się na skutek nadmiaru serotoniny w organizmie. Wówczas mogą pojawić się zaburzenia czynności układu nerwowego i mięśniowego, gorączka, wzmożenie potliwości, przyspieszenie czynności serca, może dochodzić również do halucynacji czy zaburzeń świadomości. Do zespołu serotoninowego może dojść również na skutek interakcji z m.in. lekami zawierającymi dekstrometorfan (składnik niektórych leków przeciwkaszlowych) czy tryptanami (stosowanymi w leczeniu migreny). Przerwa między stosowaniem preparatów z dziurawca a przyjmowaniem leków hamujących wychwyt zwrotny serotoniny (m.in. fluoksetyna, fluwoksamina, sertralina, paroksetyna, citalopram, klomipramina, amitryptylina, trazodon) powinna wynosić przynajmniej 2 tygodnie.
- Doustne środki antykoncepcyjne
Wyciągi z dziurawca mogą zmniejszać skuteczność doustnych środków antykoncepcyjnych i powodować występowanie krwawień menstruacyjnych.
- Leki przeciwnowotworowe
Osłabienie działania może występować również w przypadku leków przeciwnowotworowych (m.in. imatinib, irinotekan, docetaksel). Dziurawiec może pływać na zmniejszenie stężenia tych środków we krwi, a tym samym zwiększać ryzyko rozwoju choroby nowotworowej czy jej nawrotu.
- Leki przeciwzakrzepowe
Dziurawiec może osłabiać działanie leków przeciwzakrzepowych na bazie kumaryn (np. fenprokumon, warfaryna), powodując nasilenie objawów zakrzepicy.
- Leki immunosupresyjne
Słabsze działanie może występować w przypadku stosowania leków immunosupresyjnych (np. cyklosporyna i takrolimus). Dziurawiec może prowadzić do zmniejszenia stężenia leku i zwiększenia ryzyka odrzucenia przeszczepu.
Zmniejszonej skuteczności mogą podlegać również m.in. leki przeciwpadaczkowe, blokery kanału wapniowego (np. nifedypina, werapamil), leki antyretrowirusowe (np. indinavir), środki znieczulające i rozluźniające mięśnie.
Lista leków, z którymi mogą reagować wyciągi z dziurawca jest naprawdę długa. Z tego powodu fakt ich przyjmowania należy zgłaszać przy konsultacji lekarskiej.
Na przykładzie dziurawca możemy zaobserwować, że zawarte w wyciągach roślinnych substancje chemiczne są często związkami wielofunkcyjnymi, mogącymi wykazywać różne mechanizmy działania. Wielokierunkowość działania jest niewątpliwym plusem, ale w przypadku stosowania innych leków może okazać się również minusem. Skomplikowany skład może prowadzić do interakcji i modyfikować działanie innych, równocześnie przyjmowanych preparatów. Na uwadze warto mieć również fakt, że w dalszym ciągu nie są znane wszystkie mechanizmy tego typu reakcji.
Przy okazji środków ostrożności związanych z wykorzystaniem tej rośliny trzeba pamiętać, że przetwory z dziurawca zawierające w składzie hyperycynę wykazują działanie fotouczulające. Podczas kuracji należy unikać ekspozycji na działanie promieni UV.
Ze względu na niewystarczającą ilość danych w tym zakresie, stosowanie dziurawca nie jest zalecane w okresie ciąży, okresie karmienia piersią oraz u młodzieży poniżej 18. roku życia (European Medicines Agency, 2022).
A jeśli chcesz dowiedzieć się o dziurawcu więcej, zachęcam do przeczytania wpisu “Dziurawiec – świętojańskie ziele“, w którym opisuję właściwości i zastosowanie tej niezwykłej rośliny. Znajdziesz tu również przepisy na dziurawcowe przetwory.
Treści zawarte na blogu potraktuj jako ciekawostkę edukacyjną.
Nie mogą one zastąpić fachowej porady u odpowiednio wyspecjalizowanego lekarza i/lub fitoterapeuty.
European Medicines Agency, „European Union herbal monograph on Hypericum perforatum L., herba”, EMA/HMPC/7695/2021, 2022
Marta Rogowska, Wojciech Giermaziak, „Wpływ roślin leczniczych na farmakokinetykę i metabolizm leków syntetycznych”, Postępy Fitoterapii, tom 19, nr 4, 2018
Adam Klimowicz, Małgorzata Jeziorna, Anna Nowak, Stanisława Bielecka-Grzela, „Wpływ wybranych roślin leczniczych na aktywność glikoproteiny P”, Postępy Fitoterapii, tom 12, nr 3, 2011
Eliza Lamer-Zarawska et al., „Fitoterapia i leki roślinne”, PZWL Wydawnictwo Lekarskie, Warszawa, 2014
Sebastian Turek, „Ziele dziurawca zwyczajnego – składniki czynne i potencjalne zastosowania lecznicze”, Postępy Fitoterapii, tom 6, nr 3-4, 2005 http://www.czytelniamedyczna.pl/2579,ziele-dziurawca-zwyczajnego-skadniki-czynne-i-potencjalne-zastosowania-lecznicz.html
Maria Gałuszko, Wiesław Jerzy Cubała, „Rola dziurawca w leczeniu depresji”, Psychiatria, tom 2, nr 2, 2005 https://journals.viamedica.pl/psychiatria/article/viewFile/29219/23980