Dziurawiec zwyczajny (Hypericum perforatum L.)
Świętojańskie ziele na szereg dolegliwości
Dziurawiec jest jedną z tych roślin, które wykazują bardzo szerokie działanie lecznicze. Żeby jednak uzyskać interesujące nas właściwości należy wcześniej wiedzieć który sposób ekstrakcji nam to umożliwi. Substancje czynne różnią się bowiem stopniem rozpuszczalności w poszczególnych płynach. Prawidłowy dobór rozpuszczalnika bezpośrednio przekłada się na skuteczność przygotowywanych preparatów. Przykładowo, dziurawiec będzie wykazywał inne działanie jako wyciąg wodny, a inne jako wyciąg alkoholowy.
Jak zbierać dziurawiec?
Dziurawiec jest rośliną wieloletnią, kwitnie od czerwca do sierpnia. Występuje powszechnie na polanach, łąkach, widnych zaroślach, zboczach, skrajach lasów.
Zbiór dziurawca należy przeprowadzać w początkach jego kwitnienia. Należy zbierać same kwiaty lub ścinać kwitnące, niezdrewniałe wierzchołki pędów. Decydując się na suszenie, powinno się ono odbywać w ciemnym, przewiewnym miejscu, w temperaturze nieprzekraczającej 35°C.
Co w swoim składzie kryje dziurawiec?
Dziurawiec zawiera w swoim składzie kilkadziesiąt cennych składników. Do najważniejszych z nich należą naftodiantrony, pochodne floroglucyny, flawonoidy, garbniki katechinowe, ksantony, kwasy fenolowe, olejki eteryczne.
Hyperycynę i jej pochodne zaliczamy do naftodiantronów, to one odpowiedzialne są za czerwoną barwę soku z dziurawca. Kwitnący dziurawiec zawiera ok. 30% hyperycyn w postaci protoform, przy czym największa ich zawartość jest w pąkach (48%), kwiatach (30%), a mniejsza w liściach (17%).
Hyperforyna, adhyperforyna i furohyperforyna są pochodnymi floroglucyny. Kwiaty zawierają ok. 2% hyperforyny i 0,2% adhyperforyny, a zawartości te zwiększają się w miarę przekwitania rośliny. Owoce dziurawca – wielonasienne torebki pokryte gruczołkami, zawierają już 5% hyperforyny i 2% adhyperforyny.
Łączna zawartość flawonoidów wynosi natomiast od 2 do 5%, wśród których znajdziemy m.in. hyperozyd (0,5-2%), rutynę (0,3-1,6%), kwercytynę (0,3%).
Na co stosować dziurawiec?
W związku z obecnością rozmaitych składników, dziurawiec wykazuje wielokierunkowe działanie. Należy jednak zaznaczyć, że działanie to zależy w dużym stopniu od odpowiedniego doboru wykorzystywanych rozpuszczalników.
W ziołolecznictwie wykorzystujemy różne preparaty, ponieważ poszczególne substancje będą rozpuszczać się w różnych rozpuszczalnikach. Substancje lipofilne znajdziemy w wyciągach alkoholowych i olejowych, a substancje hydrofilne w wyciągach wodnych.
Wyciągi wodne (napary) zawierają głównie flawonoidy, garbniki katechinowe, fenolokwasy. Stosowane są w dolegliwościach układu pokarmowego, żółciowego i moczowego. Wykazują działanie rozkurczowe na mięśnie gładkie. Pobudzają trawienie, ułatwiają przepływ żółci, zapobiegają tworzeniu się kamieni żółciowych. Działają moczopędnie, ułatwiając usuwanie z ustroju szkodliwych produktów przemiany materii i przeciwdziałając tworzeniu się kamieni moczowych. Wykazują także działanie przeciwzapalne, przeciwbakteryjne, ściągające na błonę śluzową przewodu pokarmowego. Hamują drobne krwawienia, uszczelniają ściany naczyń krwionośnych. Napar można wykorzystać do przemywania skóry w uszkodzeniach naskórka, świądzie, oparzeniach oraz płukania jamy ustnej i gardła w stanach zapalnych.
Wyciągi alkoholowe zawierają głównie hyperforynę i hyperycynę. Działają antydepresyjnie, uspokajająco, przeciwlękowo. Szereg badań potwierdza ich skuteczność w leczeniu łagodnych i umiarkowanych stanów depresyjnych. Wykorzystywane są również w przewlekłym zmęczeniu, bezsenności, zespole napięcia przedmiesiączkowego, dolegliwościach natury psychicznej u kobiet w okresie menopauzy. Wyciągi alkoholowe hamują wychwyt zwrotny neuroprzekaźników, takich jak dopamina, noradrenalina, serotonina. W efekcie zwiększa się ich stężenie w szczelinie synaptycznej między neuronami.
Wyciągi olejowe otrzymywane są w wyniku macerowania uprzednio zwilżonych spirytusem kwiatów w oleju roślinnym. Olej dziurawcowy zawiera hyperycynę, hyperforynę, ksantony, flawonoidy. Wykorzystywany jest głównie zewnętrznie jako środek przeciwzapalny, antyseptyczny, ułatwiający gojenie się ran. Pomocny w stłuczeniach, obrzękach, bólach stawów i mięśni. Stosowany wewnętrznie działa przeciwdepresyjnie, żółciopędnie, obniża poziom cholesterolu i cukru we krwi. Ze względu na zawartość hyperycyny – czerwonego barwnika, tradycyjna nazwa farmaceutyczna tego preparatu to oleum rubrum (olej czerwony).
Niekiedy możemy spotkać się również z sokiem z ziela dziurawca. Jego zastosowanie wewnętrzne i zewnętrzne jest podobne do wyciągów wodnych.
Dziurawcowe receptury
Napar dziurawcowy:
2 łyżki rozdrobnionego surowca należy zalać 2 szklankami wrzącej wody. Odstawić pod przykryciem na ok. 20 minut, po tym czasie przecedzić.
Nalewka dziurawcowa:
1 szklankę rozdrobnionego surowca zalać 3 szklankami alkoholu 40%. Słój szczelnie zamknąć, pozostawić na miesiąc w ciemnym miejscu. Codziennie zakołysać słojem. Po tym czasie przecedzić, dokładnie odcisnąć ziołową masę, a następnie przelać do butelek. Przechowywać w ciemnym miejscu. Zażywać 1 łyżeczkę w rozcieńczeniu z wodą 2 razy dziennie. Korzystne działanie antydepresyjne obserwuje się po minimum 2 tygodniach stosowania.
Olej dziurawcowy:
1 szklankę rozdrobionego surowca umieścić w słoju i skopić spirytusem. Szczelnie zamknąć i pozostawić na ok. 30 minut. Podgrzać dwie szklanki oleju rafinowanego (ok. 400 ml) do temperatury ok. 60°C i zalać nim kwiaty. Pozostawić na miesiąc w ciemnym miejscu, codziennie zakołysać słojem. Po tym czasie dokładnie odcedzić. Stosować zewnętrznie. W przypadku stosowania wewnętrznego zażywać 1 łyżkę 2 razy dziennie.
Przeciwwskazania
Dziurawiec, ze względu na zawartość hyperycyny i pseudohyperycyny, wykazuje działanie fotouczulające. Podczas kuracji należy zatem unikać nadmiernej ekspozycji na działanie promieni UV.
Dziurawiec wchodzi w interakcje z różnymi lekami. Wyciągi z tej rośliny mogą obniżać skuteczność działania doustnych m.in. leków antykoncepcyjnych, leków obniżających ciśnienie, zmniejszających krzepliwość krwi, leków psychotropowych i wielu innych. Więcej o przeiwwskazaniach przeczytasz w poście o interakcjach dziurawca z lekami.
Treści zawarte na blogu potraktuj jako ciekawostkę edukacyjną.
Nie mogą one zastąpić fachowej porady u odpowiednio wyspecjalizowanego lekarza i/lub fitoterapeuty.
Aleksander Ożarowski, Wacław Jaroniewski, „Rośliny lecznicze i ich praktyczne zastosowanie”, Instytut Wydawniczy Związków Zawodowych, Warszawa, 1987
Stanisław Kohlmünzer, „Farmakognozja”, PZWL Wydawnictwo Lekarskie, Warszawa, 2017
Henryk Różański, „Olej z kwiatów dziurawca – Oleum Hyperici (Johanniskrautöl) i ziele dziurawca – Herba Hyperici w fitoterapii”, Medycyna dawna i współczesna, dostęp dn. 06.07.2022: https://rozanski.li/1012/olej-z-kwiatw-dziurawca-oleum-hyperici-johanniskrautl-i-ziele-dziurawca-herba-hyperici-w-fitoterapii/
Ruta Kowalska, „O czym szumią zioła. Podręcznik ziołolecznictwa”, tom 1, wydanie II zmienione, Grabowo, 2021
Sebastian Turek, „Ziele dziurawca zwyczajnego – składniki czynne i potencjalne zastosowania lecznicze”, Postępy Fitoterapii, tom 6, nr 3-4, 2005, dostęp dn. 07.07.2022: http://www.czytelniamedyczna.pl/2579,ziele-dziurawca-zwyczajnego-skadniki-czynne-i-potencjalne-zastosowania-lecznicz.html