Głóg (Crataegus)
Dla wsparcia serca i układu krążenia
Kwiatostan i owoc głogu są podstawowymi surowcami zielarskimi wspomagającymi układ krążenia. Wspomagają wydolność serca poprzez utrzymanie właściwej kurczliwości i ukrwienia mięśnia sercowego oraz stabilizują ciśnienie tętnicze krwi. Oprócz tego wykazują działanie hipolipidemiczne, hipocholesterolemiczne, przeciwmiażdżycowe oraz przeciwutleniające.
Gdzie występuje i jak wygląda?
Nazwa rodzajowa Crataegus wywodzi się od greckiego „kratos”, oznaczającego siłę, moc i nawiązującego do twardości głogowego drewna. Głóg należy do rodziny różowatych (Rosaceae). Występuje w postaci ciernistych krzewów lub niewielkich drzew. Rośnie na polanach, w zaroślach, na miedzach, skrajach lasów. Kwitnie od drugiej połowy maja do czerwca. Owoce dojrzewają na przełomie sierpnia i września.
Kwiat głogu jednoszyjkowego, jak podpowiada nazwa gatunkowa (monogyna pochodzi od greckiego „gyne” czyli słupek kwiatu), ma słupek z pojedynczą szyjką, a owoc zawiera jedną pestkę. Kwiat głogu dwuszyjkowego ma natomiast słupek z dwoma szyjkami, a owoc zawierają dwie lub trzy pestki.
Jak zbierać kwiaty i owoce głogu?
Surowca leczniczego dostarczają kwiaty i owoce pochodzące z głogu jednoszyjkowego (Crataegus monogyna Jacq.), głogu dwuczyjkowego (Crataegus laevigata (Poir.) DC.) oraz ich mieszańców.
Kwiatostany z 2-5 szczytowymi liśćmi zbiera się w maju lub czerwcu w początkowym okresie kwitnienia. Ścina się je sekatorem i luźno układa w koszu. Kwiaty przeznaczone do suszenia należy jak najszybciej od zbioru rozłożyć cienką warstwą na naturalnej tkaninie i suszyć w ciemnym, przewiewnym miejscu w temperaturze nieprzekraczającej 30°C. Prawidłowo ususzone kwiaty zachowują naturalną, białokremową barwę. Suszone zbyt długo lub pogniecione przy zbiorze łatwo ciemnieją i tracą wartość leczniczą. Otrzymanym surowcem są kwiatostany głogu (Inflorescentia Crataegi), zwane też często kwiatami głogu (Flos Crataegi).
Owoce zbiera się natomiast jesienią, we wrześniu i w październiku. Powinny być dojrzałe, dobrze wybarwione i jędrne. Suszy się je początkowo w temperaturze 30°C, a następnie dosusza w temperaturze 50°C. Suszenia można dokonać w suszarce do owoców lub w piekarniku przy uchylonych drzwiczkach. Otrzymanym surowcem jest owoc głogu (Fructus Crataegi).
Co w swoim składzie zawiera głóg?
Głównymi składnikami chemicznymi głogu są flawonoidy, wśród których za najistotniejsze uważa się pochodne kwercetyny (hiperozyd, rutozyd) oraz C-glikozydy apigeniny (witeksyna i jej pochodne). Głóg bogaty jest również w procyjanidyny oraz fenolokwasy (kwas kawowy, kwas chlorogenowy). Zawiera również związki triterpenowe (kwas ursolowy, kwas oleanolowy), związki azotowe z grupy amin (cholina, acetylocholina), garbniki, fitosterole, olejek eteryczny oraz sole mineralne.
Skład chemiczny poszczególnych surowców jest bardzo podobny. Kwiaty w porównaniu z owocami zawierają jednak większą ogólną ilość flawonoidów (kwiaty do 2,5%, owoce 0,1-1%).
Jakie są właściwości lecznicze głogu?
Głóg działa rozkurczowo na mięśnie gładkie naczyń krwionośnych, dzięki czemu zwiększa przepływ krwi przez naczynia wieńcowe. Zwiększający się dopływ krwi umożliwia z kolei odpowiednie dotlenienie i odżywienie mięśnia sercowego. Zmniejszenie oporu naczyń krwionośnych przyczynia się również do stabilizacji ciśnienia tętniczego krwi (w nadciśnieniu obniża ciśnienie krwi).
Znajduje zastosowanie w profilaktyce choroby wieńcowej, hamuje rozwój miażdżycy. Obniża stężenie cholesterolu ogólnego, “złego” cholesterolu LDL i triglicerydów we krwi.
Wzmacnia serce i wspomaga jego wydolność. Zwiększa siłę skurczu (dodatni efekt inotropowy) oraz powoduje wzrost objętości wyrzutowej i minutowej. Działanie inotropowe dodatnie jest jednak słabsze niż w przypadku glikozydów nasercowych.
Działa uspokajająco, przez co zmniejsza pobudliwość komór serca i łagodzi zaburzenia emocjonalne.
Wykazuje korzystne działanie na naczynia mózgowe. Ich rozszerzenie umożliwia doprowadzenie z krwią większej ilości tlenu oraz składników odżywczych. Usprawnia to funkcjonowanie mózgu oraz przeciwdziała jego anemizacji.
Udowodniono, że przyjmowanie wyciągów z głogu zwiększa tolerancję na wysiłek fizyczny u osób cierpiących na niewydolność serca (Król, 2011).
Głóg wykazuje także właściwości antyoksydacyjne. W tym obszarze najskuteczniejszy jest jednak wyciąg alkoholowy z owoców.
Owoce głogu działają podobnie jak kwiaty i w niemal równym stopniu wzmacniają czynność serca, jednak jako lek rozkurczowy i uspokajający działają nieco słabiej.
Dla kogo przetwory z głogu?
Preparaty z głogu mogą być przydatne w początkowym okresie przewlekłej niewydolności krążenia. Warto po nie sięgać w przypadku zmniejszonej kurczliwości mięśnia sercowego, niewielkich zaburzeniach rytmu serca, a także profilaktyce choroby niedokrwiennej serca, tachykardii (kołatanie serca), umiarkowanym nadciśnieniu, miażdżycy, hiperlipidemii (zaburzeniach poziomu frakcji cholesterolu i trójglicerydów we krwi), zaburzeniach krążenia obwodowego i mózgowego, stanach niepokoju i bezsenności.
Głóg jest szczególnie wskazany dla osób w podeszłym wieku. Jest surowcem najczęściej stosowanym w chorobach serca „starczego” i poprawy krążenia mózgowego.
Jak stosować przetwory z głogu?
Głóg działa powoli i łagodnie. Efekty obserwowane są po regularnym stosowaniu przetworów głogowych przez minimum 3 miesiące.
Według ESCOP zalecaną dawką leczniczą jest 1-1,5 g surowca 3-4 razy dziennie w postaci naparu lub 2-5 g surowca dziennie w formie sproszkowanej.
Napar z kwiatostanów głogu:
1 łyżkę rozdrobnionego surowca zalać 1 szklanką wrzącej wody. Odstawić pod przykryciem na 30 minut, po tym czasie przecedzić.
Intrakt głogowy:
1 szklankę świeżych rozdrobionych kwiatów lub 100 g świeżych owoców zalać 5 szklankami gorącego alkoholu 40%. Odstawić na miesiąc w ciemne miejsce i codziennie wstrząsać naczyniem dla lepszej ekstrakcji. Po upływie miesiąca przecedzić. Zażywać 2 razy dziennie po 1 łyżce w 100 ml wody.
Przeciwwskazania i środki ostrożności
Przeciwwskazaniem do stosowania jest nadwrażliwość na wyciągi z głogu i ich składniki. Ze względu na brak szerszej dokumentacji medycznej, nie zaleca się stosowania u kobiet w ciąży i karmiących piersią, a także u dzieci poniżej 12 roku życia.
Treści zawarte na blogu potraktuj jako ciekawostkę edukacyjną.
Nie mogą one zastąpić fachowej porady u odpowiednio wyspecjalizowanego lekarza i/lub fitoterapeuty.
Dominika Król, „Głóg (Crataegus monogyna (L.), Crataegus oxyacantha (L.)) – cenną rośliną leczniczą”, Postępy fitoterapii, nr 2, 2011, http://www.postepyfitoterapii.pl/wp-content/uploads/2014/11/pf_2011_122-126.pdf
Henryk Różański, „ Głóg – Crataegus w fitoterapii”, Medycyna dawna i współczesna, dostęp dn. 21.05.2022: https://rozanski.li/297/glg-crataegus-w-fitoterapii/
Krzysztof Błecha, Iwona Wawer, „Profilaktyka zdrowotna i fitoterapia”, BONIMED, Żywiec, 2019
Ruta Kowalska, „O czym szumią zioła. Poradnik ziołolecznictwa”, tom 1, wydanie II, Grabowo, 2021
Wykurz Piotr, Muszyńska Bożena, „Fitoterapia jako alternatywna metoda
wspomagająca leczenie nadciśnienia”, Medicina Internacia Revuo, tom 27, nr 108, 2017, https://interrev.com/mir/index.php/mir/article/view/20/12
Aleksander Ożarowski, Wacław Jaroniewski, „Rośliny lecznicze i ich praktyczne zastosowanie”, Instytut Wydawniczy Związków Zawodowych, Warszawa, 1987
Jerzy Lutomski, „Ziołolecznictwo chorób wieku podeszłego”, Postępy Fitoterapii, nr 3, 2000
Mateusz Emanuel Senderski, „Prawie wszystko o ziołach i ziołolecznictwie”, Podkowa Leśna, 2017
Eliza Lamer-Zarawska et al., „Fitoterapia i leki roślinne”, PZWL Wydawnictwo Lekarskie, Warszawa, 2014