Głóg (Crataegus)
Dla wsparcia serca i układu krwionośnego
Głóg jest niezwykle cenną, znaną od wieków rośliną leczniczą. Wykorzystywany jest zwłaszcza dla wsparcia układu sercowo-naczyniowego. Wspomaga pracę i ukrwienie mięśnia sercowego oraz stabilizuje ciśnienie tętnicze krwi.
Jak wygląda głóg?
Nazwa rodzajowa Crataegus wywodzi się od greckiego „kratos” co oznacza siłę, moc i nawiązuje do twardości głogowego drewna. Głóg należy do rodziny różowatych (Rosaceae). Występuje w postaci ciernistych krzewów lub niewielkich drzew. Rośnie na polanach, w zaroślach, na miedzach, skrajach lasów. Kwitnie od drugiej połowy maja do czerwca. Owoce dojrzewają od końca sierpnia do września.
Kwiat głogu jednoszyjkowego, jak podpowiada nazwa gatunkowa (monogyna pochodzi od greckiego „gyne” czyli słupek kwiatu), ma słupek z pojedynczą szyjką, a owoc zawiera jedną pestkę. Kwiat głogu dwuszyjkowego ma natomiast słupek z dwoma szyjkami, a owoc zawierają dwie lub trzy pestki.
Jak zbierać kwiaty i owoce głogu?
Źródłem surowców leczniczych są głóg jednoszyjkowy (Crataegus monogyna Jacq.), głóg dwuszyjkowy (Crataegus laevigata (Poir.) DC.) oraz ich mieszańce. Surowcem zielarskim są kwiatostany z liśćmi oraz owoce.
Kwiatostany z 2-5 szczytowymi liśćmi zbiera się w maju lub czerwcu w początkowym okresie kwitnienia. Ścina się je sekatorem i luźno układa w wiklinowym koszu. Jak najszybciej od zbioru należy rozłożyć je cienką warstwą na naturalnej tkaninie i suszyć w ciemnym, przewiewnym miejscu w temperaturze nieprzekraczającej 30°C. Prawidłowo ususzone kwiaty zachowują naturalną białokremową barwę. Suszone zbyt długo lub pogniecione przy zbiorze łatwo ciemnieją i tracą wartość leczniczą. Otrzymanym surowcem są kwiatostany głogu (Inflorescentia Crataegi), zwane też często kwiatami głogu (Flos Crataegi).
Owoce zbiera się natomiast jesienią, we wrześniu i w październiku. Powinny być dojrzałe, dobrze wybarwione i jędrne. Suszy się je początkowo w temperaturze 30°C, a następnie dosusza w temperaturze 50°C. Suszenia można dokonać w suszarce do owoców lub w piekarniku przy uchylonych drzwiczkach. Otrzymanym surowcem jest owoc głogu (Fructus Crataegi).
Co zawiera głóg?
Głównymi składnikami chemicznymi głogu są flawonoidy, wśród których za najistotniejsze uważa się pochodne kwercetyny (hiperozyd, rutozyd) oraz C-glikozydy apigeniny (witeksyna i jej pochodne). Głóg bogaty jest również w procyjanidyny oraz fenolokwasy (kwas kawowy, kwas chlorogenowy). Zawiera również związki triterpenowe (kwas ursolowy, kwas oleanolowy), związki azotowe z grupy amin (cholina, acetylocholina), garbniki, fitosterole, olejek eteryczny sole mineralne.
Skład chemiczny poszczególnych surowców jest bardzo podobny. Kwiaty w porównaniu z owocami zawierają jednak większą ogólną ilość flawonoidów (kwiaty do 2,5%, owoce 0,1-1%).
Jak działa głóg?
Głóg działa rozkurczająco na mięśnie gładkie naczyń krwionośnych, dzięki czemu zwiększa przepływ krwi przez naczynia wieńcowe. Zwiększający się dopływ krwi umożliwia z kolei odpowiednie dotlenienie i odżywienie mięśnia sercowego. Zmniejszenie oporu naczyń krwionośnych przyczynia się również do stabilizacji ciśnienia tętniczego krwi (w nadciśnieniu obniża ciśnienie krwi).
Wzmacnia serce i wspomaga jego wydolność. Zwiększa siłę skurczu (dodatni efekt inotropowy) oraz powoduje wzrost objętości wyrzutowej i minutowej.
Wykazuje aktywność przeciwmiażdżycową, obniża stężenie cholesterolu LDL oraz trójglicerydów we krwi.
Działa uspokajająco, przez co zmniejsza pobudliwość komór serca i łagodzi zaburzenia emocjonalne.
Wykazuje korzystne działanie na naczynia mózgowe. Ich rozszerzenie umożliwia doprowadzenie z krwią większej ilości tlenu oraz składników odżywczych. Usprawnia to funkcjonowanie mózgu oraz przeciwdziała jego anemizacji.
Rozkurczowe działanie głogu na drogi moczowe powoduje nieznaczne zwiększenie ilości wydalanego moczu.
Głóg wykazuje także właściwości antyoksydacyjne. W tym obszarze najskuteczniejszy jest jednak wyciąg alkoholowy z owoców.
Owoce głogu działają podobnie jak kwiaty, niemal w równym stopniu wzmacniają czynność serca, jednak jako lek rozkurczowy i uspokajający są słabsze.
Dla kogo przetwory z głogu?
Głóg jest stosowany w lekkich postaciach chorób serca, gdzie jeszcze nie jest uzasadnione stosowanie glikozydów nasercowych i beta-blokerów.
Warto sięgać po niego w przypadku zmniejszonej kurczliwości mięśnia sercowego, niewielkich zaburzeniach rytmu serca, profilaktyki choroby niedokrwiennej serca, tachykardii (kołatanie serca), umiarkowanym nadciśnieniu, miażdżycy, hiperlipidemii (zaburzeniach poziomu frakcji cholesterolu i trójglicerydów we krwi), zaburzeniach krążenia obwodowego i mózgowego, stanach niepokoju, bezsenności.
Głóg jest szczególnie wskazany dla osób w podeszłym wieku. Jest surowcem najczęściej stosowanym w chorobach serca „starczego” i poprawy krążenia mózgowego.
W wyniku przeprowadzonych badań klinicznych stwierdzono, że po kuracji preparatami głogowymi u osób z łagodną niewydolnością mięśnia sercowego zwiększyła się tolerancja wysiłku fizycznego, a zmniejszyły się objawy duszności wysiłkowej i kołatania serca.
Przeciwwskazaniem do stosowania jest nadwrażliwość na surowiec.
Co można przygotować z głogu?
Głóg działa powoli i łagodnie. Efekty obserwowane są po regularnym stosowaniu przetworów głogowych przez minimum 3 miesiące.
Napar z kwiatostanów głogu:
1 łyżkę rozdrobnionego surowca zalać 1 szklanką wrzącej wody. Odstawić pod przykryciem na 30 minut. Po tym czasie przecedzić. Pić 2 razy w ciągu dnia, można dosłodzić miodem.
Intrakt głogowy:
100 g świeżych rozdrobionych kwiatów lub 100 g świeżych owoców zalać 500 ml gorącego alkoholu 40%. Odstawić na miesiąc w ciemne miejsce i codziennie wstrząsać naczyniem. Po tym czasie przecedzić. Zażywać 2 razy dziennie po 1 łyżce. Można rozcieńczyć z wodą i wymieszać z miodem.
Treści zawarte na blogu potraktuj jako ciekawostkę edukacyjną.
Nie mogą one zastąpić fachowej porady u odpowiednio wyspecjalizowanego lekarza i/lub fitoterapeuty.
Dominika Król, „Głóg (Crataegus monogyna (L.), Crataegus oxyacantha (L.)) – cenną rośliną leczniczą”, Postępy fitoterapii, nr 2, 2011: http://www.postepyfitoterapii.pl/wp-content/uploads/2014/11/pf_2011_122-126.pdf
Henryk Różański, „ Głóg – Crataegus w fitoterapii”, Medycyna dawna i współczesna, dostęp dn. 21.05.2022: https://rozanski.li/297/glg-crataegus-w-fitoterapii/
Krzysztof Błecha, Iwona Wawer, „Profilaktyka zdrowotna i fitoterapia”, BONIMED, Żywiec, 2019
Ruta Kowalska, „O czym szumią zioła. Poradnik ziołolecznictwa”, tom 1, wydanie II, Grabowo, 2021
Wykurz Piotr, Muszyńska Bożena, „Fitoterapia jako alternatywna metoda wspomagająca leczenie nadciśnienia”, Medicina Internacia Revuo, tom 27, nr 108, 2017: https://interrev.com/mir/index.php/mir/article/view/20/12
Aleksander Ożarowski, Wacław Jaroniewski, „Rośliny lecznicze i ich praktyczne zastosowanie”, Instytut Wydawniczy Związków Zawodowych, Warszawa, 1987
Jerzy Lutomski, „Ziołolecznictwo chorób wieku podeszłego”, Postępy Fitoterapii, nr 3, 2000
Mateusz Emanuel Senderski, „Prawie wszystko o ziołach i ziołolecznictwie”, Podkowa Leśna, 2017