Gwiazdnica wielu kojarzy się jedynie z uciążliwym chwastem. W tej niepozornej roślinie kryje się jednak szereg cennych substancji aktywnych warunkujących jej właściwości lecznicze. W medycynie ludowej gwiazdnica ceniona jest zwłaszcza ze względu na swoje dobroczynne działanie na skórę. Działa przeciwzapalnie, regenerująco, łagodząco na podrażnienia. Przyspiesza gojenie się ran, nawilża i uelastycznia skórę.
Gwiazdnica pospolita należy do rodziny goździkowatych (Caryophyllaceae). Jest niewielką rośliną tworzącą gęste skupiska. Nazwa rodzajowa gwiazdnicy Stellaria pochodzi od łacińskiego stella – gwiazda i nawiązuje do budowy jej kwiatów. Kwiaty są drobne, pięciokrotne, z owłosionymi działkami kielicha. Płatki korony zazwyczaj są białe, rzadziej zielonkawe.
Gwiazdnica jest gatunkiem kosmopolitycznym, o bardzo szerokim zasięgu występowania. W Polsce jest pospolita na całym obszarze. Występuje na terenach ruderalnych, nieużytkach, polach, w ogrodach i zaroślach. Dla wielu stanowi uporczywy, ogrodowy chwast. Szybko się rozrasta i łatwo ukorzenia. Dobrze znosi też zimę, a jej rozwój hamują jedynie bardzo niskie temperatury.
Tradycja stosowania gwiazdnicy na całym świecie jest bardzo długa, jednak mimo powszechnej dostępności również w naszym kraju, nie cieszyła się wśród lokalnych zielarzy szczególnym powodzeniem. Doceniło ją natomiast ptactwo gospodarskie, stąd też gwiazdnica znana jest jako kurzyślad, ptasia mięta czy kuroślep. Świadczy o tym również jej angielska nazwa– chickweed oraz francuska – herbe à l’oiseau. Potocznie gwiazdnica nazywana jest także mokrzycą, prawdopodobnie ze względu na preferencję porastania nieco wilgotnych, zacienionych stanowisk.
Surowcem zielarskim jest kwitnące ziele. Zawiera m.in. łatwo przyswajalną witaminę C – ok. 200-300 mg/100 g, prowitaminę A – ok. 35 mg, witaminę F (kwas linolenowy), witaminę PP – ok. 0,5 mg, hydroksykumaryny, flawonoidy, saponiny, fitosterole, glikozydy triterpenowe, alkohole cukrowe (pinitol), sole mineralne. Saponiny gwiazdnicy mają budowę trójterpenową oraz sterydową.
Gwiazdnica polecana jest w różnego rodzaju chorobach skórnych i tak też była tradycyjnie wykorzystywana. Pobudza ziarninowanie tkanki łącznej właściwej, działa przeciwwysiękowo i przeciwzapalnie. Łagodzi objawy świądu i zaczerwienienia. Nawilża, uelastycznia oraz przyspiesza odnowę skóry. Warto po nią sięgać przy otarciach, drobnych skaleczeniach, trądziku, łuszczycy, egzemie, atopowym zapaleniu skóry, świądzie, wypryskach oraz pęknięciach naskórka (Kowalska, 2021).
Oprócz tego gwiazdnica wzmacnia i uszczelnia naczynia krwionośne. Łagodzi zaczerwienienia i rozjaśnia cerę. Działa antyoksydacyjnie. Przynosi ulgę w oparzeniach słonecznych i bólach po ukąszeniach owadów.
Kąpiele w mocnym naparze były zalecane przy obrzękach nóg, natomiast okłady przy problemach zwyrodnieniowych. Nalewką z gwiazdnicy nacierano bolące stawy, a ostrogi piętowe leczono chodząc w butach wypełnionych świeżym zielem.
Gwiazdnica wykazuje działanie przeciwmiażdżycowe. Obniża zawartość cholesterolu i trójglicerydów we krwi. Rozpuszcza płytki miażdżycowe w naczyniach krwionośnych oraz usuwa zbędne substancje tłuszczowe z organizmu (Parus, 2015).
Działa moczopędnie, odtruwająco, przeciwreumatycznie. Reguluje procesy trawienia oraz przyspiesza przemianę materii. Wspomaga odchudzanie.
Saponiny zawarte w gwiazdnicy wykazują działanie wykrztuśne. Napar z miodem może być wykorzystywany do leczenia stanów zapalnych układu oddechowego, chrypki i kaszlu. Dawniej napar z ziela stosowany był również w zaflegmieniu płuc, krwiopluciu, a nawet przy gruźlicy.
Wskazuje się również na działanie przeciwwirusowe gwiazdnicy. Badania in vitro wykazały, że świeży sok z gwiazdnicy pospolitej wykazuje potencjalną aktywność przeciwko wirusowi zapalenia wątroby typu B (HBV) (Ma et al., 2012). Inni badacze wyizolowali natomiast z gwiazdnicy białko (stellarmedin A) o działaniu hamującym rozwój wirusa opryszczki HSV-2 (Shan et al., 2013).
2 łyżki świeżego, rozdrobnionego ziela zalać 200 ml wrzącej wody. Parzyć pod przykryciem przez około 20 minut. Napar można pić 2 razy dziennie po 100 ml. Można wykorzystywać go również zewnętrznie do przemywania i w formie okładów.
3 łyżki świeżego, rozdrobionego ziela zalać 200 ml letniej, przegotowanej wody. Pozostawić pod przykryciem na 6 h w temperaturze pokojowej, zawartość dobrze jest od czasu do czasu przemieszać. Macerat można pić 2 razy dziennie po 100 ml, można nim także przemywać skórę. W przeciwieństwie do naparu macerat nie wymaga zastosowania wrzącej wody i dzięki temu zawarte w gwiazdnicy białka nie ulegną denaturacji. Jeśli macerat nie zostanie wykorzystany od razu po przygotowaniu, powinien być przechowywany w lodówce przez maksymalnie dwa dni.
Gwiazdnica działa odżywczo i wzmacniająco, stanowi bogactwo witamin i minerałów. W kuchni wykorzystuje się górne, zielone części gwiazdnicy. Można zbierać je cały rok, najsmaczniejsze są jednak przed kwitnieniem. Mogą być dodawane do zup, sałatek, sosów czy jajecznicy.
Z gwiazdnicy należy korzystać z umiarem. Zawiera ona bowiem saponiny, które co prawda zwiększają wchłanianie związków aktywnych, działają wykrztuśnie, przeciwzapalnie i przeciwdrobnoustrojowo, jednak w nadmiarze mogą powodować podrażnienia błon śluzowych przewodu pokarmowego, biegunki i wymioty. Szczególną ostrożność powinny zachować osoby cierpiące na chorobę wrzodową. Dla pozbawienia rośliny części saponin, można gotować ją przez kilka minut, a następnie odlać wodę.
Przeciwwskazaniem do stosowania gwiazdnicy jest nadwrażliwość na surowiec oraz rośliny z rodziny goździkowatych (Caryophyllaceae). Ze względu na niewystarczającą ilość badań w tym zakresie, nie zaleca się jej stosowania w okresie ciąży i karmienia piersią.
Treści zawarte na blogu potraktuj jako ciekawostkę edukacyjną.
Nie mogą one zastąpić fachowej porady u odpowiednio wyspecjalizowanego lekarza i/lub fitoterapeuty.
Anna Parus, „Gwiazdnica pospolita (Stellaria media Vill.) – właściwości biologiczne i lecznicze”, Postępy Fitoterapii, nr 3, 2015
Henryk Różański, „Stellaria media (L.) Vill. – gwiazdnica pospolita w fitoterapii”, 2009: https://rozanski.li/409/stellaria-media-l-vill-gwiazdnica-pospolita-w-fitoterapii/
Łukasz Łuczaj, „Dzika kuchnia”, Nasza Księgarnia, Warszawa, 2013
Ruta Kowalska, „O czym szumią zioła. Podręcznik ziołolecznictwa”, tom 1, Grabowo, 2021
Lihua Ma et al., „Anti-hepatitis B virus activity of chickweed [Stellaria media (L.) Vill.] extracts in HepG2.2.15 cells”, Molecules, vol. 17, no. 7, 2012
Yu Shan et al., „Purification and characterization of a novel anti-HSV-2 protein with antiproliferative and peroxidase activities from Stellaria media”, Acta Biochim Biophys Sin (Shanghai), vol. 45, no. 8, 2013
Cookie | Duration | Description |
---|---|---|
cookielawinfo-checkbox-analytics | 11 months | This cookie is set by GDPR Cookie Consent plugin. The cookie is used to store the user consent for the cookies in the category "Analytics". |
cookielawinfo-checkbox-functional | 11 months | The cookie is set by GDPR cookie consent to record the user consent for the cookies in the category "Functional". |
cookielawinfo-checkbox-necessary | 11 months | This cookie is set by GDPR Cookie Consent plugin. The cookies is used to store the user consent for the cookies in the category "Necessary". |
cookielawinfo-checkbox-others | 11 months | This cookie is set by GDPR Cookie Consent plugin. The cookie is used to store the user consent for the cookies in the category "Other. |
cookielawinfo-checkbox-performance | 11 months | This cookie is set by GDPR Cookie Consent plugin. The cookie is used to store the user consent for the cookies in the category "Performance". |
viewed_cookie_policy | 11 months | The cookie is set by the GDPR Cookie Consent plugin and is used to store whether or not user has consented to the use of cookies. It does not store any personal data. |