Gwiazdnica pospolita (Stellaria media (L.) Vill.)
Dla zdrowia skóry
Gwiazdnica wielu kojarzy się jedynie z uciążliwym chwastem. W tej niepozornej roślinie kryje się jednak szereg cennych substancji aktywnych warunkujących jej właściwości lecznicze. W medycynie ludowej gwiazdnica ceniona jest zwłaszcza ze względu na swoje dobroczynne działanie na skórę. Działa przeciwzapalnie, regenerująco, łagodząco na podrażnienia. Przyspiesza gojenie się ran, nawilża i uelastycznia skórę.
Gwiazdnica, kurze ziele
Gwiazdnica pospolita należy do rodziny goździkowatych (Caryophyllaceae). Jest niewielką rośliną tworzącą gęste skupiska. Nazwa rodzajowa gwiazdnicy Stellaria pochodzi od łacińskiego stella – gwiazda i nawiązuje do budowy jej kwiatów. Kwiaty są drobne, pięciokrotne, z owłosionymi działkami kielicha. Płatki korony zazwyczaj są białe, rzadziej zielonkawe.
Gwiazdnica jest gatunkiem kosmopolitycznym, o bardzo szerokim zasięgu występowania. W Polsce jest pospolita na całym obszarze. Występuje na terenach ruderalnych, nieużytkach, polach, w ogrodach i zaroślach. Dla wielu stanowi uporczywy, ogrodowy chwast. Szybko się rozrasta i łatwo ukorzenia. Dobrze znosi też zimę, a jej rozwój hamują jedynie bardzo niskie temperatury.
Tradycja stosowania gwiazdnicy na całym świecie jest bardzo długa, jednak mimo powszechnej dostępności również w naszym kraju, nie cieszyła się wśród lokalnych zielarzy szczególnym powodzeniem. Doceniło ją natomiast ptactwo gospodarskie, stąd też gwiazdnica znana jest jako kurzyślad, ptasia mięta czy kuroślep. Świadczy o tym również jej angielska nazwa– chickweed oraz francuska – herbe à l’oiseau. Potocznie gwiazdnica nazywana jest także mokrzycą, prawdopodobnie ze względu na preferencję porastania nieco wilgotnych, zacienionych stanowisk.
Gwiazdnica w medycynie ludowej
Surowcem zielarskim jest kwitnące ziele. Zawiera m.in. łatwo przyswajalną witaminę C – ok. 200-300 mg/100 g, prowitaminę A – ok. 35 mg, witaminę F (kwas linolenowy), witaminę PP – ok. 0,5 mg, hydroksykumaryny, flawonoidy, saponiny, fitosterole, glikozydy triterpenowe, alkohole cukrowe (pinitol), sole mineralne. Saponiny gwiazdnicy mają budowę trójterpenową oraz sterydową.
Gwiazdnica polecana jest w różnego rodzaju chorobach skórnych i tak też była tradycyjnie wykorzystywana. Pobudza ziarninowanie tkanki łącznej właściwej, działa przeciwwysiękowo i przeciwzapalnie. Łagodzi objawy świądu i zaczerwienienia. Nawilża, uelastycznia oraz przyspiesza odnowę skóry. Warto po nią sięgać przy otarciach, drobnych skaleczeniach, trądziku, łuszczycy, egzemie, atopowym zapaleniu skóry, świądzie, wypryskach oraz pęknięciach naskórka (Kowalska, 2021).
Oprócz tego gwiazdnica wzmacnia i uszczelnia naczynia krwionośne. Łagodzi zaczerwienienia i rozjaśnia cerę. Działa antyoksydacyjnie. Przynosi ulgę w oparzeniach słonecznych i bólach po ukąszeniach owadów.
Kąpiele w mocnym naparze były zalecane przy obrzękach nóg, natomiast okłady przy problemach zwyrodnieniowych. Nalewką z gwiazdnicy nacierano bolące stawy, a ostrogi piętowe leczono chodząc w butach wypełnionych świeżym zielem.
Gwiazdnica wykazuje działanie przeciwmiażdżycowe. Obniża zawartość cholesterolu i trójglicerydów we krwi. Rozpuszcza płytki miażdżycowe w naczyniach krwionośnych oraz usuwa zbędne substancje tłuszczowe z organizmu (Parus, 2015).
Działa moczopędnie, odtruwająco, przeciwreumatycznie. Reguluje procesy trawienia oraz przyspiesza przemianę materii. Wspomaga odchudzanie.
Saponiny zawarte w gwiazdnicy wykazują działanie wykrztuśne. Napar z miodem może być wykorzystywany do leczenia stanów zapalnych układu oddechowego, chrypki i kaszlu. Dawniej napar z ziela stosowany był również w zaflegmieniu płuc, krwiopluciu, a nawet przy gruźlicy.
Wskazuje się również na działanie przeciwwirusowe gwiazdnicy. Badania in vitro wykazały, że świeży sok z gwiazdnicy pospolitej wykazuje potencjalną aktywność przeciwko wirusowi zapalenia wątroby typu B (HBV) (Ma et al., 2012). Inni badacze wyizolowali natomiast z gwiazdnicy białko (stellarmedin A) o działaniu hamującym rozwój wirusa opryszczki HSV-2 (Shan et al., 2013).
Napar z ziela gwiazdnicy:
2 łyżki świeżego, rozdrobnionego ziela zalać 200 ml wrzącej wody. Parzyć pod przykryciem przez około 20 minut. Napar można pić 2 razy dziennie po 100 ml. Można wykorzystywać go również zewnętrznie do przemywania i w formie okładów.
Macerat z ziela gwiazdnicy:
3 łyżki świeżego, rozdrobionego ziela zalać 200 ml letniej, przegotowanej wody. Pozostawić pod przykryciem na 6 h w temperaturze pokojowej, zawartość dobrze jest od czasu do czasu przemieszać. Macerat można pić 2 razy dziennie po 100 ml, można nim także przemywać skórę. W przeciwieństwie do naparu macerat nie wymaga zastosowania wrzącej wody i dzięki temu zawarte w gwiazdnicy białka nie ulegną denaturacji. Jeśli macerat nie zostanie wykorzystany od razu po przygotowaniu, powinien być przechowywany w lodówce przez maksymalnie dwa dni.
Gwiazdnica w kuchni
Gwiazdnica działa odżywczo i wzmacniająco, stanowi bogactwo witamin i minerałów. W kuchni wykorzystuje się górne, zielone części gwiazdnicy. Można zbierać je cały rok, najsmaczniejsze są jednak przed kwitnieniem. Mogą być dodawane do zup, sałatek, sosów czy jajecznicy.
Przeciwwskazania i środki ostrożności
Z gwiazdnicy należy korzystać z umiarem. Zawiera ona bowiem saponiny, które co prawda zwiększają wchłanianie związków aktywnych, działają wykrztuśnie, przeciwzapalnie i przeciwdrobnoustrojowo, jednak w nadmiarze mogą powodować podrażnienia błon śluzowych przewodu pokarmowego, biegunki i wymioty. Szczególną ostrożność powinny zachować osoby cierpiące na chorobę wrzodową. Dla pozbawienia rośliny części saponin, można gotować ją przez kilka minut, a następnie odlać wodę.
Przeciwwskazaniem do stosowania gwiazdnicy jest nadwrażliwość na surowiec oraz rośliny z rodziny goździkowatych (Caryophyllaceae). Ze względu na niewystarczającą ilość badań w tym zakresie, nie zaleca się jej stosowania w okresie ciąży i karmienia piersią.
Treści zawarte na blogu potraktuj jako ciekawostkę edukacyjną.
Nie mogą one zastąpić fachowej porady u odpowiednio wyspecjalizowanego lekarza i/lub fitoterapeuty.
Anna Parus, „Gwiazdnica pospolita (Stellaria media Vill.) – właściwości biologiczne i lecznicze”, Postępy Fitoterapii, nr 3, 2015
Henryk Różański, „Stellaria media (L.) Vill. – gwiazdnica pospolita w fitoterapii”, 2009: https://rozanski.li/409/stellaria-media-l-vill-gwiazdnica-pospolita-w-fitoterapii/
Łukasz Łuczaj, „Dzika kuchnia”, Nasza Księgarnia, Warszawa, 2013
Ruta Kowalska, „O czym szumią zioła. Podręcznik ziołolecznictwa”, tom 1, Grabowo, 2021
Lihua Ma et al., „Anti-hepatitis B virus activity of chickweed [Stellaria media (L.) Vill.] extracts in HepG2.2.15 cells”, Molecules, vol. 17, no. 7, 2012
Yu Shan et al., „Purification and characterization of a novel anti-HSV-2 protein with antiproliferative and peroxidase activities from Stellaria media”, Acta Biochim Biophys Sin (Shanghai), vol. 45, no. 8, 2013