Jasnota biała (Lamium album L.)
Nie tylko w dolegliwościach kobiecych
Największe zastosowanie znajduje w leczeniu chorób i dolegliwości kobiecych. To jednak nie jej jedyne wykorzystanie. Stosowana jest także w infekcjach górnych dróg oddechowych, układu pokarmowego i układu moczowego. Wykazuje właściwości przeciwzapalne, powlekające, przeciwwysiękowe, rozkurczowe, odtruwające.
Gdzie występuje i jak wygląda?
Jasnota biała występuje w Europie, Azji i Ameryce Północnej. W Polsce rośnie pospolicie na terenie całego kraju. Spotkać ją można na poboczach dróg, w parkach, ogrodach, zaroślach, na terenach ruderalnych.
Jest rośliną wieloletnią, należącą do rodziny jasnotowatych (Lamiaceae). Osiąga wysokość do ok. 60 cm. Łodyga jest wzniesiona i czterokanciasta. Pod ziemią roślina posiada kłącze z licznymi rozłogami, dzięki którym rozmnaża się wegetatywnie.
Liście jasnoty białej są podobne do liści pokrzywy, jednak odróżnieniu od pokrzywy jasnota nie ma parzących włosków. Z tego też powodu bywa nazywana głuchą pokrzywą, białą pokrzywą czy martwą pokrzywą.
Jasnota biała kwitnie od kwietnia do września i jest rośliną miododajną. Kwiaty wyrastają w okółkach w kątach liści. Są kremowobiałe, duże, o wyraźnie grzbiecistej, dwuwargowej budowie. Kwiaty zakwitają stopniowo od dołu rośliny ku górze. Najintensywniejsze kwitnienie przypada zwykle na maj i czerwiec. Owoc stanowi czterodzielna rozłupka, rozpadająca się na cztery nasiona, zwykle roznoszone przez mrówki i rozsiewane przez wiatr.
Jak pozyskiwać i co zawiera surowiec?
Surowcem zielarskim jest kwiat jasnoty białej (Flos Lamii albi) oraz ziele jasnoty białej (Herba Lamii albi).
Kwiaty i ziele należy zbierać w czasie kwitnienia. Jako kwiat zbiera się same korony kwiatowe, które ostrożnie wyskubuje się z kielicha. Jako ziele ścina się natomiast górne, kwitnące części pędów.
Kwiat jest bardzo delikatnym surowcem, któremu należy zapewnić jak najdogodniejsze warunki – w przeciwnym razie łatwo ciemnieje. Surowce przeznaczone do suszenia należy rozłożyć cienką warstwą w ciemnym, przewiewnym miejscu oraz temperaturze otoczenia. Prawidłowo ususzone kwiaty powinny zachować swoją naturalną, białokremową barwę. Ususzone zioła należy przechowywać w ciemnym miejscu w szczelnie zamkniętych słojach lub pojemnikach próżniowych.
Surowiec zawiera m.in. flawonoidy (rutyna, kwercetyna), garbniki (do 10%), związki śluzowe, irydoidy, sekoirydoidy, triterpeny, lamalbozyd (fenylopropanoid), fenolokwasy (rozmarynowy, chlorogenowy), aminy biogenne (cholina, tyramina), sole mineralne, olejek eteryczny.
Jakie wykazuje właściwości lecznicze?
Kwiaty i ziele wykazują działanie zwłaszcza powlekające (związki śluzowe), przeciwzapalne (irydoidy i sekoirydoidy) oraz ściągające, przeciwkrwotoczne (garbniki). Działają przeciwzapalnie i regenerująco na uszkodzony nabłonek, uszczelniają i uelastyczniają naczynia krwionośne.
Jasnota biała znana jest zwłaszcza jako roślina wykorzystywana w tzw. kobiecych dolegliwościach. Wskazaniem do jej stosowania są nadmiernie obfite krwawienia miesiączkowe, niewielkie krwawienia maciczne, niespecyficzne białe upławy, a także zapalenie pochwy i szyjki macicy (Kowal-Gierczak et al., 2014). W tych ostatnich warto łączyć stosowanie wewnętrzne (np. napar) ze stosowaniem zewnętrznym (nasiadówki).
Jasnota biała wykorzystywana jest także w infekcjach układu oddechowego. Wykazuje działanie wykrztuśne, ułatwia usuwanie zalegającej w oskrzelach wydzieliny. Powleka i regeneruje błony śluzowe (Kowalska, 2021).
Sugeruje się, że jasnota biała może być potencjalnym kandydatem do postępowania u pacjentów z astmą i obturacyjnymi chorobami płuc. W badaniu na szczurach z 2018 r. wykazano, że wodno-alkoholowy ekstrakt z jasnoty białej, podobnie jak teofilina, zmniejsza skurcz mięśni gładkich tchawicy wywołany KCl. Działanie to przypisywane jest zwłaszcza związkom fenolowym zawartym w ekstrakcie (Arefani et al., 2018).
Jasnota biała wykazuje również właściwości odtruwające. Działa moczopędnie i wspomaga usuwanie z organizmu szkodliwych produktów przemiany materii. Wykorzystywana jest w przewlekłych chorobach skóry na tle metabolicznym, jak np. trądzik (Kowalska, 2021).
Pomocniczo może być stosowana w leczeniu dolegliwości przewodu pokarmowego, jak podrażnienie błony śluzowej żołądka, wzdęcia, uczucie pełności (Senderski, 2017). Działa żółciopędnie i ochronnie na miąższ wątroby (Różański, 2009).
Znajduje zastosowanie w leczeniu dolegliwości skórnych. Wykazuje działanie regenerujące i przeciwzapalne na uszkodzony nabłonek (Grys et al., 2011). Można wykorzystywać ją do płukania jamy ustnej i gardła, przemywania zewnętrznych narządów płciowych oraz w formie okładów na uszkodzoną skórę.
W stanie świeżym oraz jako macerat na chłodnej wodzie stanowi dobre źródło witamin, potasu i aminokwasów. Młody pędy i listki jasnoty można spożywać, dodawać do sałatek i innych potraw (Różański, 2009).
W pracy z 2022 r. zaobserwowano natomiast, że leczenie wodno-alkoholowym ekstraktem z jasnoty białej może łagodzić uszkodzenia tkanki mózgowej po udarze niedokrwiennym. Potencjalne działanie ochronne tego ekstraktu przypisuje się jego działaniu przeciwzapalnemu i przeciwapoptycznemu. W przedstawionym badaniu jasnota biała obniżyła poziom ekspresji kaspazy-3 i COX-2 w różnych obszarach mózgu, zmniejszyła stopień uszkodzenia i upośledzenia ruchowego (Khanaki et al., 2022).
Jak stosować jasnotę białą?
Napar z ziela jasnoty:
1 łyżkę ziela lub rozdrobnionych kwiatów należy zalać 1 szklanką wrzącej wody. Parzyć pod przykryciem przez 30 minut, po tym czasie przecedzić. Pić po 1 szklance 2-3 razy dziennie. Napar można wykorzystać do płukania w stanach zapalnych jamy ustnej i gardła oraz w formie okładów i do przemywania skóry.
Nalewka z ziela jasnoty:
1 szklankę rozdrobnionego ziela należy zalać 5 szklankami alkoholu 40%. Pozostawić na miesiąc w ciemnym miejscu, codziennie wstrząsnąć słojem. Następnie przecedzić i przelać do butelek z ciemnego szkła. Zażywać 3 razy dziennie po 2 łyżeczki rozcieńczone w połowie szklanki wody.
Macerat z ziela jasnoty:
3 łyżki drobno pokrojonego lub zmielonego świeżego ziela należy zalać 1 szklanką chłodnej, przegotowanej wody. Pozostawić pod przykryciem na 6 godzin, po tym czasie przecedzić. Pić po pół szklanki 2-3 razy dziennie. Macerat wzmacnia organizm i oczyszcza go ze szkodliwych produktów przemiany materii.
Przeciwwskazania i środki ostrożności
Przeciwwskazaniem do stosowania jest nadwrażliwość na surowiec, ciąża oraz karmienie piersią.
Treści zawarte na blogu potraktuj jako ciekawostkę edukacyjną.
Nie mogą one zastąpić fachowej porady u odpowiednio wyspecjalizowanego lekarza i/lub fitoterapeuty.
Barbara Kowal-Gierczak et al.,, „Fitoterapia i leki roślinne”, PZWL Wydawnictwo Lekarskie, wydanie I, Warszawa, 2014
Ruta Kowalska, „O czym szumią zioła. Podręcznik ziołolecznictwa”, tom 1, Grabowo, 2021
Mateusz Emanuel Senderski, „Prawie wszystko o ziołach i ziołolecznictwie”, Podkowa Leśna, 2017
Stanisław Kohlmünzer, „Farmakognozja”, PZWL Wydawnictwo Lekarskie, wydanie V, Warszawa, 2017
Henryk Różański, „Kwiat jasnoty białej – Flos Lamii albi w fitoterapii”, Medycyna dawna i współczesna, 2009: https://rozanski.li/1282/kwiat-jasnoty-bialej-flos-lamii-albi-w-fitoterapii/
Anna Grys et al., „Rośliny zielarskie w leczeniu chorób skóry – bezpieczeństwo i zastosowanie”, Postępy Fitoterapii, nr 3, 2011
Korosh Khanaki et al., „Potential anti-inflammatory effect of Lamium album extract through caspase-3 and cyclooxygenase-2 genes expression in a rat model of middle cerebral artery occlusion”, Folia Medica, 64(2), 2022
Samane Arefani et al., „Effects of standardized extracts of Lamium album and Urtica dioica on rat tracheal smooth muscle contraction”, Journal of Pharmacopuncture, 21(2), 2018