Jeżówka purpurowa (Echinacea purpurea (L.) Moench.)
Dla wsparcia układu odpornościowego
Jeżówka jest naturalnym immunostymulatorem. Zwiększa aktywność makrofagów i limfocytów, pobudzając działanie układu odpornościowego. Znajduje zastosowanie zwłaszcza w leczeniu przeziębienia i grypy, nawracających infekcji górnych dróg oddechowych oraz skóry. Działa przeciwbakteryjnie, przeciwwirusowo, przeciwzapalnie, a także zwiększa wydolność oddechową.
Jak wygląda i gdzie występuje?
Jeżówka purpurowa jest rośliną wieloletnią należącą do rodziny astrowatych (Asteraceae). Znana jest również jako echinacea oraz rudbekia purpurowa. Osiąga do ok. 150 cm wysokości. Łodyga i liście rośliny są szorstkie. Kwiaty zebrane są w okazałe koszyczki osadzone na szczytach pędów. Dno kwiatowe jest kuliste i kolczaste. Kwiaty rurkowe (środkowe) są brunatne lub czerwonawobrunatne, natomiast kwiaty języczkowe (zewnętrzne) są różowe o długości ok. 5 cm. Jeżówka kwitnie od lipca do września. Pod ziemią wytwarza kłącze z licznymi cienkimi korzeniami bocznymi.
Pochodzi z Ameryki Północnej, gdzie plemiona Indian wykorzystywali ją do leczenia trudno gojących się ran i stanów gorączkowych. Obecnie jest powszechnie uprawiana jako roślina lecznicza i ozdobna. Dobrze rośnie nawet na mało żyznej glebie, preferuje jednak dobrze nasłonecznione stanowiska.
Jak pozyskiwać jeżówkę? Co zawiera w swoim składzie?
Do celów leczniczych wykorzystywane są jeżówka purpurowa (Echinacea purpurea), jeżówka wąskolistna (Echinacea angustifolia) oraz jeżówka blada (Echinacea pallida).
Surowiec zielarski stanowi ziele jeżówki (Echinaceae herba) oraz korzeń jeżówki (Echinaceae radix). Ziele pozyskuje się w czasie kwitnienia rośliny. Suszenie należy przeprowadzać w warunkach naturalnych, rozłożone cienką warstwą w zacienionym miejscu i temperaturze nieprzekraczającej 45°C. Po 3-4 latach uprawy można wykopywać również korzenie, które pozyskuje się jesienią. Korzenie po wydobyciu należy umyć, pociąć na mniejsze kawałki i suszyć w temperaturze do 50°C (Senderski, 2017).
Skład fitochemiczny poszczególnych gatunków jeżówek nieco się różni. Jako immunostymulatory w chorobach infekcyjnych najczęściej wykorzystywane są jednak preparaty z jeżówki purpurowej. Korzeń i ziele jeżówki purpurowej zawierają alkamidy (alkiloamidy), estry kwasu kawowego (np. kwas cykoriowy), polisacharydy, glikoproteiny, flawonoidy (pochodne kwercetyny i kemferolu), niewielkie ilości nasyconych (niehepatotoksycznych) alkaloidów pirolizydynowych, olejek eteryczny.
Właściwości lecznicze jeżówki
Jeżówka wykazuje działanie immunostymulujące. Nasila proces fagocytozy, zwiększa wydzielanie interleukiny-1, która pobudza limfocyty do swoistej obrony organizmu. Pobudza leukocyty do wydzielania substancji przeciwwirusowych, głównie interferonu β (Błecha, Wawer, 2019).
Za działanie lecznicze jeżówki odpowiadają zwłaszcza polisacharydy (w stężeniu 10-2 mg/ml zwiększają indeks fagocytozy i ludzkich granulocytów o 23%), pochodne kwasu kawowego oraz lipofilne alkamidy (Lamer-Zarawska et al. 2014).
Jeżówka charakteryzuje się również działaniem przeciwzapalnym i antyoksydacyjnym. W badaniu z 2022 r. wykazano, że ekstrakty z jeżówki purpurowej były w stanie znacznie zmniejszyć produkcję cytokin prozapalnych, osiągając podobne działanie do popularnych leków przeciwzapalnych (deksametazon, diklofenak, kwas salicylowy, celekoksyb) (Vieira et al., 2022).
Ze względu na działanie antyoksydacyjne, jeżówka opóźnia proces starzenia się organizmu, zwłaszcza skóry. Ponadto zabezpiecza kwas hialuronowy przed depolimeryzacją i pośrednio skórę przed utratą elastyczności. Przyspiesza procesy gojenia i odnowę naskórka przez stymulację różnicowania fibrocytów z fibroblastów oraz funkcyjnych komórek naskórka z warstwy podstawowej (Błecha, Wawer, 2019).
Jeżówka znajduje zastosowanie w profilaktyce i leczeniu zakażeń bakteryjnych i wirusowych (przeziębienie, grypa, stany zapalne górnych dróg oddechowych), a także stanach wyczerpania i osłabienia organizmu. Ziele i sok ze świeżego ziela jeżówki poprawiają wydolność oddechową, przez co często znajdują zastosowanie w schorzeniach dróg oddechowych (Lamer-Zarawska et al. 2014).
W badaniu z 2022 r. potwierdzono, że ekstrakt z jeżówki purpurowej wykazuje działanie przeciwwirusowe i zmniejsza ryzyko wirusowych infekcji dróg oddechowych, w tym SARS-CoV2. Badania przeprowadzano na grupie 120 osób (Kolev et al., 2022).
Zewnętrznie jeżówka wykorzystywana jest w opryszczce zwykłej, trudno gojących się ranach, owrzodzeniach podudzi, uporczywych wypryskach, ropnych przetokach, a także w łuszczycy, półpaścu, oparzeniach i odmrożeniach (Lamer-Zarawska et al. 2014).
Jak stosować jeżówkę?
Preparaty z jeżówki zaleca się przyjmować pulsacyjne, tzn. stosować przez 7-10 dni, następnie zrobić 2-3 tygodnie przerwy, po czym ponownie zażywać przez kolejne 7-10 dni. Takie działanie ma na celu maksymalizację efektywności stymulacji odporności (Błecha, Wawer, 2019). Nie należy stosować dłużej niż 8 tygodni (Edwards et al., 2022).
W lecznictwie bardzo popularny jest sok ze świeżego ziela jeżówki (Succus Echinaceae). Według Europejskiej Agencji Leków dzienna dawka wynosi 6-9 ml soku (w dawkach jednorazowych 1,5–4,5 ml).
Napar z ziela jeżówki purpurowej:
1 łyżkę rozdrobnionego suchego ziela zalać 200 ml wrzącej wody. Odstawić po przykryciem na 20 minut, po tym czasie odcedzić. Zażywać po 100-200 ml 2-3 razy dziennie.
Nalewka z korzenia lub ziela jeżówki purpurowej:
100 g rozdrobnionego suchego korzenia lub ziela zalać 500 ml alkoholu 40-50%. Wytrawiać przez miesiąc, codziennie można zakołysać słojem dla lepszej ekstrakcji. Po tym czasie przefiltrować i przechowywać w ciemnym miejscu. Nalewkę przyjmować po 2-5 ml 2-3 razy dziennie.
Przeciwwskazania i środki ostrożności
Przeciwwskazaniem do stosowania jest nadwrażliwość na surowiec i inne rośliny z rodziny astrowatych (Asteraceae). Jeżówka może wywoływać reakcje alergiczne. W pojedynczych przypadkach zaobserwowano wysypki skórne i swędzenie.
Ze względu na działanie immunostymulujące, jeżówki nie należy przyjmować w przypadku postępujących zaburzeń ogólnoustrojowych (np. gruźlica, sarkoidoza), zaburzeń autoimmunologicznych (np. kolagenozy, stwardnienie rozsiane), niedoborów odporności (np. zakażenie HIV, AIDS), immunosupresji (np. terapia cytostatyczna onkologiczna, przeszczepy), choroby układu krwinek białych (agranulocytoza, białaczka i skazy alergicznej (pokrzywka, atopowe zapalenie skóry, astma) (Edwards et al., 2022).
Nie stosować z lekami upośledzającymi czynność wątroby (steroidy anaboliczne, amiodaron, metotreksat, ketokonazol) oraz z lekami immunosupresyjnymi (cyklosporyna) (Błecha, Wawer, 2019).
Nie zaleca się stosowania również w okresie ciąży i karmienia piersią oraz u dzieci poniżej 12 roku życia (Europejska Agencja Leków, 2017).
Treści zawarte na blogu potraktuj jako ciekawostkę edukacyjną.
Nie mogą one zastąpić fachowej porady u odpowiednio wyspecjalizowanego lekarza i/lub fitoterapeuty.
Eliza Lamer-Zarawska et al., „Fitoterapia i leki roślinne”, PZWL Wydawnictwo Lekarskie, Warszawa, 2014
Sarah E. Edwards et al., „Fitofarmaceutyki. Oparte na dowodach naukowych kompendium leczniczych produktów ziołowych”, PZWL Wydawnictwo Lekarskie, wydanie I, Warszawa, 2022
European Medicines Agency, European Union herbal monograph on Echinacea purpurea (L.) Moench, herba recens, EMA/HMPC/48704/2014 Corr, 2015
European Medicines Agency, European Union herbal monograph on Echinacea purpurea (L.) Moench, radix”, EMA/HMPC/424583/2016, 2017
Krzysztof Błecha, Iwona Wawer, „Profilaktyka zdrowotna i fitoterapia”, BONIMED, wydanie II rozszerzone, Żywiec, 2019
Mateusz Emanuel Senderski, „Prawie wszystko o ziołach i ziołolecznictwie”, Podkowa Leśna, 2017
Stanisław Kohlmünzer, „Farmakognozja”, PZWL Wydawnictwo Lekarskie, wydanie V, Warszawa, 2017
Emil Kolev et al., „Echinacea Purpurea For the Long-Term Prevention of Viral Respiratory Tract Infections During Covid-19 Pandemic: A Randomized, Open, Controlled, Exploratory Clinical Study”, Frontiers in Pharmacology, article 856410, vol. 13, 2022
Sara F Vieira et al., „On the Bioactivity of Echinacea purpurea Extracts to Modulate the Production of Inflammatory Mediators”, International Journal of Molecular Sciences, 23(21), 2022