Koniczyna łąkowa / koniczyna czerwona (Trifolium pratense L.)
Pomoc w okresie menopauzalnym
Koniczyna łąkowa / koniczyna czerwona (Trifolium pratense L.) znana jest zwłaszcza jako zioło dla kobiet. W swoim składzie zawiera bowiem izoflawony, które swoją budową przypominają żeńskie estrogeny. Dzięki temu mogą być pomocne w okresie klimakterium, gdy produkcja naturalnych estrogenów spada.
Występowanie i morfologia
Występuje pospolicie na terenie całego kraju. Spotkać ją można na łąkach, przydrożach, nieużytkach. Osiąga wysokość do ok. 50 cm, łodyga jest wzniesiona. Liście trójlistkowe, jajowate lub eliptyczne. Na wierzchu liścia znajduje się jasna plama. Kwitnie od maja do września. Kwiaty są motylkowe, grzbieciste, zebrane w kuliste kwiatostany.
Skład chemiczny
Surowcem leczniczym jest ziele zbierane w okresie kwitnienia (główki kwiatowe z górnymi liśćmi) oraz kwiat (same główki kwiatowe). Surowce można suszyć w ciemnym i przewiewnym miejscu.
Koniczyna zawiera flawonoidy, fenolokwasy (kwas salicylowy, kwas kumarowy), fitosterole, saponiny, garbniki, sole mineralne.
W składzie chemicznym koniczyny szczególną uwagę warto zwrócić na izoflawony czyli flawonoidy należące do klasy fitoestrogenów. Mają one zbliżoną strukturę do estrogenów (żeńskich hormonów płciowych) i dzięki temu mogą przyłączać się do receptorów estrogenowych ER. Do izoflawonów koniczyny należą m.in. genisteina, daidzeina, biochanina A, formonetyna, glicyteina. Właściwości estrogenopodobne są wykorzystywane w przypadku niedoboru estrogenów endogennych, w tym w okresie klimakterium. Aktywność fitoestrogenów jest jednak znacznie niższa niż estrogenów produkowanych przez organizm człowieka.
Właściwości lecznicze
Ze względu na zawartość fitoestrogenów, koniczyna jest polecana zwłaszcza kobietom w okresie przekwitania oraz w zaburzeniach miesiączkowania. Spadkowi ilości naturalnych estrogenów towarzyszy szereg niepożądanych dolegliwości, jak m.in. uderzenia gorąca, wahania nastroju, zwiększona potliwość, zaburzenia snu. Spadek estrogenów wiąże się również z ryzykiem wystąpienia miażdżycy, choroby wieńcowej oraz osteoporozy.
Fitoestrogeny natomiast, dzięki podobieństwu swojej budowy do żeńskich estrogenów wydzielanych przez jajniki, mogą łączyć się z receptorami estrogenowymi różnych narządów i w pewnym stopniu oddziaływać na organizm kobiety podobnie jak żeńskie hormony płciowe, niwelując objawy spadku ich produkcji.
Badania przeprowadzone u kobiet w okresie okołomenopauzalnym i postmenopauzalnym, u których stosowano izoflawonoidy koniczyny czerwonej w dziennej dawce 80 mg przez okres 3 miesięcy, wskazują na znaczące zmniejszenie stopnia nasilenia zespołu objawów wypadowych menopauzy (indeks Kuppermana). Korzystne działanie zaobserwowano zwłaszcza łagodzeniu uderzeń gorąca, co tłumaczy się działaniem estrogenopodobnym na ośrodek termoregulacji w podwzgórzu.
Fitoestrogeny korzystnie wpływają na profil lipidowy, posiadają zdolność obniżania we krwi stężenia całkowitego cholesterolu, trójglicerydów i frakcji LDL.
Korzystny wpływ wykazują również na układ sercowo-naczyniowy. Zwiększają elastyczność naczyń krwionośnych, zapobiegają zakrzepicy.
Zapobiegają także demineralizacji kości. Pobudzają działanie osteoblastów (komórek kościotwórczych) i hamują działanie osteoklastów (komórek kościogubnych).
Fitoestrogeny zawarte w koniczynie czerwonej mogą być alternatywą dla hormonalnej terapii zastępczej (HTZ) u kobiet w okresie postmenopauzalnym. Wykazują podobne działanie, nie mają jednak charakterystycznych dla HTZ działań niepożądanych i licznych przeciwwskazań. W badaniach mammograficznych u kobiet w okresie postmenopauzalnym wykazano, że izoflawonoidy koniczyny czerwonej, w odróżnieniu od HTZ, nie zwiększają gęstości tkanki gruczołu piersiowego, wskazując tym samym na brak ryzyka rozwoju nowotworów piersi podczas leczenia preparatami koniczyny czerwonej. Izoflawonoidy koniczyny czerwonej, w odróżnieniu od HTZ, mogą być również stosowane w chorobach układu krążenia, w tym w zakrzepicy.
Koniczyna znajduje również zastosowanie w dolegliwościach górnych dróg oddechowych (działanie wykrztuśne) oraz układu pokarmowego. Poprawia trawienie, reguluje wypróżnienia, wykazuje działanie moczopędne.
Wykazuje silne właściwości antyoksydacyjne (neutralizuje wolne rodniki), przeciwnowotworowe (hamuje proliferację komórek nowotworowych) i przeciwzapalne.
Korzystnie działa na skórę. Zwiększa jej elastyczność, nawilża, optycznie rozjaśnia cerę. Hamuje nadmierny łojotok i rogowacenie skóry. Wodne wyciągi z koniczyny mogą być wykorzystywane do przemywania skóry, odwarów i kąpieli jako środek przeciwświądowy i przeciwzapalny.
Preparaty z koniczyny
Napar koniczynowy:
1 łyżkę rozdrobnionego surowca zalać 1 szklanką wrzącej wody. Odstawić pod przykryciem na 30 minut, po tym czasie przecedzić. Pić 2 razy dziennie po 1 szklance.
Intrakt koniczynowy:
1 szklankę świeżych, rozdrobnionych kwiatów zalać 3 szklankami gorącego alkoholu 40%. Pozostawić na miesiąc w ciemnym miejscu, w temperaturze pokojowej i co jakiś czas wstrząsać słojem. Po tym czasie przecedzić. Zażywać trzy razy dziennie po 2 łyżeczki (10 ml) w rozcieńczeniu z niewielką ilością wody.
Przeciwwskazania
Koniczyny czerwonej nie należy stosować u kobiet w ciąży, kobiet karmiących, dzieci do 12. roku życia i w przypadkach chorób hormonozależnych. Światowa Organizacja Zdrowia nie zaleca stosowania izoflawonoidów koniczyny czerwonej łącznie z tamoksyfenem i innymi lekami antyestrogenowymi.
Treści zawarte na blogu potraktuj jako ciekawostkę edukacyjną.
Nie mogą one zastąpić fachowej porady u odpowiednio wyspecjalizowanego lekarza i/lub fitoterapeuty.
Henryk Różański, „Fitoterapia dolegliwości okresu przekwitania”, Akademia Medyczna im. K. Marcinkowskiego, dostęp dn. 29.05.2022: http://espz.pl/materialy/klimakterium.pdf
Agnieszka Gryszczyńska, Bogna Gryszczyńska, Bogna Opala, Zdzisław Łowicki, „Zastosowanie roślin leczniczych w menopauzie. Cz. II”, Postępy Fitoterapii, nr 3, 2012: http://www.postepyfitoterapii.pl/wp-content/uploads/2014/11/pf_2012_173-183.pdf
Edyta Gheribi, „Znaczenie fitoestrogenów roślinnych w profilaktyce osteoporozy”, Postępy Fitoterapii, nr 3, 2012:
http://www.czytelniamedyczna.pl/4196,znaczenie-fitoestrogenow-roslinnych-w-profilaktyce-osteoporozy.html
Aleksander Ożarowski, Wacław Jaroniewski, „Rośliny lecznicze i ich praktyczne zastosowanie”, Instytut Wydawniczy Związków Zawodowych, Warszawa, 1987
Ruta Kowalska, „Koniczyna, błogosławieństwo dla kobiet”, Zioła w Pełni, dostęp dn. 30.05.2022: https://ziolawpelni.pl/koniczyna-blogoslawienstwo-dla-kobiet/
Henryk Różański, „Koniczyna – Trifolium i jej izoflawony”, Medycyna dawna i współczesna, dostęp dn. 30.05.2022: https://rozanski.li/445/koniczyna-trifolium-i-jej-izoflawony/
Ilona Kaczmarczyk-Sedlak, „Vademecum menopauzy. Opracowanie naukowe na temat właściwości leczniczych izoflawonoidów koniczyny czerwonej”, dostęp dn. 29.05.2022: http://www.salusnatura.pl/