Krwawnik pospolity (Achillea millefolium L.)
Ziele Achillesa na szereg dolegliwości
Łacińska nazwa „Achillea” wywodzi się od imienia greckiego bohatera Achillesa, który przy użyciu krwawnika leczył rany swoje i swoich żołnierzy. Drugi człon łacińskiej nazwy „millefolium” oznacza tysiąc liści, nawiązując do bogatego ulistnienia rośliny.
Ze względu na urozmaicony skład chemiczny, krwawnik wykazuje szerokie działanie farmakologiczne.
Występowanie i morfologia
Krwawnik jest byliną z rodziny astrowatych (Asteraceae). W naszym kraju występuje pospolicie na całym niżu i niższych partiach gór. Rośnie na łąkach, zboczach, przydrożach, miedzach, polach. Należy do roślin niewymagających względem glebowym i klimatycznym, jest odporny na suszę i zimno.
Łodyga jest wzniesiona, osiągająca do ok. 80 cm wysokości. Liście są podwójnie lub potrójnie pierzastosieczne. Kwiaty drobne i białe, rzadziej różowe, zebrane w baldachogrono na szczycie łodygi. Kwitnie od czerwca do października. Po roztarciu w palcach roślina wydziela dość silny, charakterystyczny zapach. Posiada mocne kłącza poziome z podziemnymi rozłogami.
Surowiec zielarski
Surowcem jest ziele krwawnika (Herba Millefolii), niekiedy używa się samych kwiatów (Flos Millefolii). Zbiorów należy dokonywać w początkach i w czasie kwitnienia. Pozyskując ziele ścina się górne części rośliny o długości ok. 30 cm. Ziele należy suszyć w miejscach ciemnych i przewiewnych oraz w temperaturze nieprzekraczającej 35°C.
Krwawnik uważany jest za środek aromatyczno-gorzki. Zawartość olejku eterycznego wynosi 0,25-0,5% (czasem sięga 1,4%). Olejek eteryczny zawiera m.in. chamazulen, beta-pinen, 1,8-cyneol, beta-kariofilen, sabinen, borneol. Za substancję goryczową uważany jest natomiast związek azotowy – achileina (betonicyna).
Gatunek obejmuje kilka podgatunków, odmian i form. Zależnie od chemotypu rośliny poszczególne składniki olejku mogą występować w zmiennych ilościach. Zawartość chamazulenu w olejku może wynosić nawet do 50%. To właśnie chamazulen nadaje olejkowi krwawnikowemu niebieską barwę. Związek ten nie występuje jednak w roślinie naturalnie – powstaje z bezbarwnej achillicyny dopiero podczas destylacji surowca z parą wodną.
Krwawnik zawiera laktony seskwiterpenowe – proazuleny (m.in. wspomniana już achillicyna i jej pochodne, np. millefolina). W surowcu obecne są również m.in. poliacetyleny, flawonoidy (glikozydy apigeniny i luteoliny), kwasy organiczne, trójterpeny, fitosterole, garbniki 4%, kumaryny, sole mineralne.
Kwiaty zawierają więcej olejku, natomiast liście więcej garbników i flawonoidów.
Właściwości lecznicze
Ze względu na urozmaicony skład chemiczny, krwawnik wywiera szerokie działanie farmakologiczne.
Stosowany jest najczęściej w stanach zapalnych przewodu pokarmowego i zaburzeniach trawiennych. Stanowi częsty składnik mieszanek i preparatów na tego typu dolegliwości.
Działa żółciopędnie i żółciotwórczo. Poprawia trawienie, pobudza wydzielanie soku żołądkowego, trzustkowego i jelitowego. Wykazuje działanie rozkurczowe na mięśnie gładkie. Niweluje wzdęcia, skurcze, uczucie przelewania i pełności (dyspepsja).
Jest środkiem hamującym krwawienia, stąd też jego polska nazwa. Wykazuje działanie ściągające, odkażające, przeciwzapalne. Przyspiesza gojenie się ran, łagodzi stany zapalne skóry i błon śluzowych.
Ze względu na właściwości przeciwzapalne, przeciwkrwotoczne, ściągające i bakteriostatyczne pomocniczo może być wykorzystywany w leczeniu guzków krwawniczych (hemoroidów) oraz choroby wrzodowej żołądka i dwunastnicy.
Jest zalecany do stosowania w obfitych i bolesnych miesiączkach. Zmniejsza ich nasilenie oraz łagodzi stany skurczowe w obrębie dróg rodnych.
Wykazuje działanie napotne, odżywcze i wzmacniające, przez co może być wykorzystywany w stanach gorączkowych i przeziębieniach. Korzystnie wpływa również na układ oddechowy, działając odkażająco, rozkurczowo i przeciwkaszlowo.
Odtruwa organizm, działa moczopędnie i usuwa szkodliwe produkty przemiany materii.
Krwawnik działa podobnie jak rumianek i oba surowce można nawzajem zastępować. Krwawnik oddziałuje jednak silniej na układ trawienny (pobudza wydzielanie soków, poprawia trawienie), natomiast rumianek silniej oddziałuje na układ nerwowy (działanie uspokajające).
Przetwory krwawnikowe
Napar krwawnikowy (Infusum Millefolii):
1 łyżkę rozdrobnionego ziela zalać 1 szklanką wrzącej wody. Odstawić pod przykryciem na ok. 20 minut, po tym czasie przecedzić. Pić 3 razy dziennie po 200 ml w zaburzeniach trawiennych. Napar można wykorzystywać zewnętrznie w formie okładów w stanach zapalnych skóry i błon śluzowych oraz do płukania jamy ustnej i gardła.
Intrakt krwawnikowy (Intractum Millefolii):
100 g świeżego, rozdrobionego ziela zalać 500 ml gorącego alkoholu 50%. Wytrawiać miesiąc, codziennie zakołysać słojem. Po tym czasie przefiltrować. Zażywać 3-4 razy dziennie po 5-10 ml w 30 ml wody lub stosować zewnętrznie do przemywania schorzałych miejsc.
Sok krwawnikowy (Succus Millefolii):
– receptura wg książki „Rośliny lecznicze i ich praktyczne zastosowanie” Aleksandra Ożarowskiego i Wacława Jaroniewskiego
500 g świeżego ziela przepuścić przez maszynkę lub odcisnąć w sokowirówce. Otrzymany sok przecedzić i dodać dla utrwalenia 1 część spirytusu 95% na 4 części soku. Przechowywać w lodówce. Pić po łyżce 2-4 razy dziennie w 1/4 szklanki wody. Jak podają autorzy książki: „Sok ten ma wszystkie działania przypisywane krwawnikowi”.
Przeciwwskazania i środki ostrożności
Krwawnik stosunkowo często wywołuje skórne reakcje alergiczne. Nie powinny stosować go osoby uczulone na rośliny z rodziny astrowatych (Asteraceae).
Treści zawarte na blogu potraktuj jako ciekawostkę edukacyjną.
Nie mogą one zastąpić fachowej porady u odpowiednio wyspecjalizowanego lekarza i/lub fitoterapeuty.
Henryk Różański, „Herba Millefolii – ziele krwawnika jako amaro-aromatica” Medycyna dawna i współczesna, dostęp dn. 17.09.2022:
https://rozanski.li/343/herba-millefolii-ziele-krwawnika-jako-amaro-aromatica/
Aleksander Ożarowski, Wacław Jaroniewski, „Rośliny lecznicze i ich praktyczne zastosowanie”, Instytut Wydawniczy Związków Zawodowych, Warszawa, 1987
Stanisław Kohlmünzer, „Farmakognozja”, PZWL Wydawnictwo Lekarskie, Warszawa, 2017
Mateusz Emanuel Senderski, „Prawie wszystko o ziołach i ziołolecznictwie”, Podkowa Leśna, 2017
Krzysztof Błecha, Iwona Wawer, „Profilaktyka zdrowotna i fitoterapia”, BONIMED, Żywiec, 2019
Krzysztof Błecha, „Zespół policystycznych jajników – możliwości fitoterapii”, Postępy fitoterapii, nr 22(4), 2021:
http://www.postepyfitoterapii.pl/wp-content/uploads/2022/01/pf_2021_265-268.pdf
Karina Moksa , Aneta Teległów, „Zioła zalecane przez świętą Hildegardę w pielęgnacji skóry”, Postępy Fitoterapii, nr 22(1), 2021:
http://www.postepyfitoterapii.pl/wp-content/uploads/2021/05/pf_2021_061-069.pdf
Katarzyna Sopata, „Rośliny wpływające na procesy krzepnięcia krwi”, Herbalism, nr 1(7), 2021