Lawenda (Lavandula)
Na spokojny sen, poprawę trawienia i problemy skórne
Właściwości lecznicze i kosmetyczne lawendy znane i wykorzystywane były już od czasów starożytnych. Jej nazwa pochodzi od łacińskich wyrazów: „lavo”, „lavere”, które oznaczają „myć się”, „kąpać się”. Wykazuje działanie m.in. uspokajające, nasenne, pobudzające trawienie, antyseptyczne, żółciopędne, rozkurczowe.
Występowanie i morfologia
Lawenda obecnie uprawiana jest w wielu miejscach na całym świecie. Kojarzy się jednak zwłaszcza z południem Europy – z lawendowych pól słynie m.in. francuska Prowansja. Lawenda dość dobrze zaaklimatyzowała się również w Polsce, gdzie jest uprawiana z przeznaczeniem na surowiec leczniczy oraz jako roślina ozdobna. Wymaga gleby żyznej, przepuszczalnej, bogatej w wapń i nasłonecznionego, osłoniętego od zimnych wiatrów stanowiska.
Lawenda lekarska (Lavandula officinalis Chaix.), zwana też lawendą wąskolistną (Lavandula angustifolia Mill.), należy do rodziny jasnotowate (Lamiaceae). Osiąga wysokość 50-90 cm. Łodygi i liście lawendy są kutnerowato owłosione, dzięki czemu mają srebrzysty odcień. Liście są podłużne, równowąskie lub lancetowate, zwykle krótkoogonkowe. Lawenda kwitnie od połowy czerwca do końca lipca. Niewielkie fioletowe kwiaty tworzą na szczytach pędów kwiatostany w formie kłosa. Cała roślina ma przyjemny, aromatyczny zapach. Owocem są niełupki stanowiące materiał siewny.
Co zawiera i jak pozyskać surowiec?
Surowcem zielarskim jest kwiat lawendy (Flos Lavandulae). Kwiat lawendy zawiera ok. 1,5% olejku eterycznego, garbniki, kwasy fenolowe (kwas rozmarynowy), fitosterole, antocyjany, kumaryny, flawonoidy, triterpeny (kwas ursolowy). Występujący w lawendzie olejek eteryczny (Oleum Lavandulae) otrzymywany jest na drodze destylacji z parą wodną. W olejku występują głównie linalol i octan linalolu. Ponadto α-terpineol, borneol, cyneol, kamfora, geraniol, limonen i inne terpeny. Skład chemiczny olejku lawendowego wykazuje dużą zmienność.
Surowiec ujęty przez Farmakopeę Polską VI pochodzi z lawendy wąskolistnej (Lavandula officinalis Chaix = Lavandula angustifolia Mill. = Lavandula vera DC. = Lavandula spica L.).
Do celów leczniczych lawendę pozyskuje się w początkowym okresie kwitnienia, gdy przeważająca część kwiatostanów jest jeszcze w pączkach. Należy ścinać ją na wysokości ok. 10 cm nad ziemią. Suszenie przeprowadza się w miejscu ciemnym i przewiewnym oraz w temperaturze nieprzekraczającej 35°C. Kwiaty po wysuszeniu powinny zachować naturalną barwę i przyjemny zapach. Po wysuszeniu kwiaty oddziela się od łodyg. Surowiec należy przechowywać w szczelnym opakowaniu, z dala od promieni słonecznych.
Jak działa lawenda?
Kwiat lawendy pobudza wydzielanie soków żołądkowych, poprawia apetyt i przyspiesza trawienie. Działa żółciotwórczo i żółciopędnie. Łagodzi bóle brzucha, kolkę jelitową, wzdęcia. Działa rozkurczowo, zmniejsza napięcie mięśni gładkich.
Wykazuje działanie uspokajające i odprężające, wpływa tonizująco na ośrodkowy układ nerwowy. Ułatwia zasypianie, jest polecana w zaburzeniach snu, bezsenności, stanach stresowych i lękowych. Zmniejsza bóle głowy na tle nerwowym. Wchodzi w skład środków łagodzących stany niepokoju i nadmiernej pobudliwości.
Wyciągi z lawendy wcierane miejscowo działają przeciwbólowo i przeciwzapalnie. Hamują rozwój drobnoustrojów, przyspieszają gojenie ran i oparzeń. Wykazują działanie przeciwbakteryjne, przeciwgrzybicze, przeciwwirusowe i insektobójcze. Działają łagodząco i przeciwświądowo. Napar lawendowy dobrze odkaża skórę, zmniejsza łojotok, przyspiesza gojenie wyprysków.
Lawenda wykorzystywana jest do aromatycznych, relaksujących kąpieli. Jest częstym składnikiem preparatów kosmetycznych i kompozycji zapachowych. Poprawia krążenie krwi i limfy, ujędrnia i wygładza, a także wyrównuje koloryt skóry.
Suszone kwiaty lub woreczki nasączone olejkiem wkładane do szaf i szuflad nadają przyjemnego zapachu i odstraszają mole. Lawenda wykorzystywana jest również do odstraszania komarów i kleszczy.
Jak wykorzystywać lawendę?
Napar lawendowy (Infusum Lavandulae):
1 łyżkę surowca zalać 1 szklanką wrzącej wody. Odstawić pod przykryciem na 20 minut, po tym czasie przecedzić. Pić 2-3 razy dziennie po 100-200 ml. Napar poprawia trawienie, łagodzi wzdęcia i bóle brzucha, hamuje rozwój bakterii, działa uspokajająco i odprężająco. Można wykorzystywać go zewnętrznie do przemywania jako środek odkażający i gojący przy problemach skórnych.
Nalewka lawendowa (Tinctura Lavandulae):
1 szklankę kwiatów zalać 2 szklankami alkoholu 70%. Szczelnie zamknąć, odstawić w ciemne miejsce, codziennie zakołysać naczyniem. Po miesiącu przecedzić. Nalewkę można wcierać w miejsca opuchnięte, objęte reumatyzmem i artretyzmem, o słabym krążeniu krwi i limfy.
Olejek lawendowy (Oleum Lavandulae):
Olejek lawendowy charakteryzuje się szerokim spektrum działania. Warto sięgać po olejki eteryczne dobrej jakości, nie każdy będzie bowiem nadawał się do zastosowań wewnętrznych. Tego typu informacje, jak również wskazówki dotyczące stosowania, powinny być dostępne u producenta.
Osobiście najczęściej wykorzystuję olejek lawendowy w formie aromaterapii przed snem. W tym celu dodaję 2-3 krople olejku na poduszkę lub pościel. Wykorzystuję go też zewnętrznie do odstraszania owadów oraz łagodzenia swędzenia po ich ukąszeniach. Warto sięgać po niego również w przypadku oparzeń i drobnych skaleczeń. W zależności od potrzeb olejek lawendowy stosuję albo w formie nierozcieńczonej (1 kropla olejku na skaleczenia) albo rozcieńczonej (w przypadku oparzeń słonecznych 3 krople olejku na łyżeczkę żelu aloesowego). Zwykle jednak rozcieńczam olejki. Do relaksującej kąpieli mieszam kilka kropli olejku eterycznego z olejem jojoba lub bezwonnym żelem do kąpieli. Do pielęgnacji skóry w formie balsamu rozcieńczam olejek eteryczny z olejem bazowym (3 krople olejku na łyżeczkę oleju bazowego, np. oleju z pestek winogron).
Według dra Różańskiego: „Olejek lawendowy eteryczny zażywać 2-3 razy dziennie po 4 krople na miodzie. Pomaga również przy kaszlu i przeziębieniu, zapaleniu zatok, nieżycie nosa. Można łączyć z olejkiem cedrowym, pichtowym, cyprysowym oraz z prawdziwym srebrem koloidalnym (krople, syrop) w infekcjach opornych na antybiotyki. Wymieszany z olejkiem herbacianym lub sandałowym 1:1: przy zwalczaniu nieprzyjemnego zapachu potu; do wcierania przeciwko grzybicom i roztoczom, dla odpędzania uporczywych owadów. Do smarowania wyprysków i ukąszeń owadzich/roztoczowych. Do kąpieli przy chorobach skóry i stanach stresowych, schorzeniach układu moczowego i oddechowego.”
Przeciwwskazania i środki ostrożności
Olejek lawendowy stosowany doustnie w zbyt dużej dawce może wywoływać podrażnienia i stany zapalne. Nierozcieńczony może działać również drażniąco na skórę.
Olejku lawendowego nie należy stosować w ciąży, zwłaszcza w pierwszym trymestrze. Można jednak wykorzystywać delikatniejszy napar.
Treści zawarte na blogu potraktuj jako ciekawostkę edukacyjną.
Nie mogą one zastąpić fachowej porady u odpowiednio wyspecjalizowanego lekarza i/lub fitoterapeuty.
Aleksander Ożarowski, Wacław Jaroniewski, „Rośliny lecznicze i ich praktyczne zastosowanie”, Instytut Wydawniczy Związków Zawodowych, Warszawa, 1987
Stanisław Kohlmünzer, „Farmakognozja”, PZWL Wydawnictwo Lekarskie, Warszawa, 2017
Henryk Różański, „Kwiat lawendy – Flos Lavandulae”, Medycyna dawna i współczesna, dostęp dn. 20.07.2022:
https://rozanski.li/314/kwiat-lawendy-flos-lavandulae/
Henryk Różański, „Lawenda – Lavandula – właściwości lecznicze raz jeszcze”, Medycyna dawna i współczesna, dostęp dn. 20.07.2022: https://rozanski.li/2392/lawenda-lavandula-wlasciwosci-lecznicze-raz-jeszcze/
Mateusz Emanuel Senderski, „Prawie wszystko o ziołach i ziołolecznictwie”, Podkowa Leśna, 2017
Anna Kędzia, Elżbieta Hołderna-Kędzia, Joanna Wiśniewska, „Działanie olejku lawendowego (Oleum Lavandulae) na bakterie beztlenowe”, Postępy Fitoterapii, tom 19, nr 3, 2018