Lebiodka pospolita (Origanum vulgare L.)
Oregano dla zdrowia i smaku
Lebiodka pospolita (oregano), należy do rodziny jasnotowatych (Lamiaceae). Znana jest również m.in. jako dziki majeranek, macierzanka wysoka, dobra myśl, macierduszka. Jest cenną rośliną leczniczą i przyprawową.
Występowanie i morfologia
Występuje w Europie, Azji Środkowej, a także Ameryce Północnej. W Polsce jest rośliną pospolitą niemal na całym terytorium. Spotkać je można na nieużytkach, miedzach, przydrożach, suchych pagórkach, widnych lasach i zaroślach. Preferuje lekkie i przepuszczalne gleby oraz ciepłe, dobrze nasłonecznione stanowiska.
Osiąga wysokość do 80 cm. Łodyga jest wzniesiona, miękko owłosiona, rozgałęziona górą. Liście są drobne, naprzeciwległe, jajowate do eliptycznie lancetowatych. Na szczytach pędów wyrastają kwiatostany w formie podbaldachów z różowymi kwiatami. Kwitnie od czerwca do września. Owoc stanowi rozłupnia rozpadająca się na rozłupki. Pod ziemią wytwarza pełzające kłącza, często z podziemnymi rozłogami. Lebiodka jest rośliną wieloletnią. Dzięki zawartości olejków eterycznych lebiodka ma przyjemny, dość silny zapach. Skład olejku lebiodkowego / olejku z oregano (Oleum Origani) jest zmienny i zależy m.in. od podgatunku, siedliska, kraju pochodzenia, udziału poszczególnych części surowca, terminu zbioru, procesu suszenia.
Surowiec zielarski
Surowcem jest kwitnące ziele (Herba Origani). W okresie kwitnienia ścina się wierzchołki rośliny (górne 5-10 cm). Surowiec należy suszyć w ciemnym, przewiewnym miejscu, w temperaturze nieprzekraczającej 35°C. W lecznictwie stosowany jest również olejek lebiodkowy (Oleum Origani), otrzymywany ze świeżego lub suszonego surowca przez destylację z parą wodną.
Ziele lebiodki zawiera do ok. 1,5% olejku eterycznego bogatego w fenole – głównie tymol i karwakrol. Zawiera również m.in. seskwiterpeny, kwasy fenolowe (rozmarynowy, kawowy, chlorogenowy, cynamonowy), flawonoidy (luteolina, apigenina, diosmetyna), garbniki, fitosterole, gorycze, sole mineralne.
Ziele lebiodki wykazuje działanie antyseptyczne, przeciwzapalne, wykrztuśne, moczopędne, żółciopędne, napotne, mlekopędne, odtruwające, przeciwobrzękowe, rozkurczowe, uspokajające.
Pobudza czynności wydzielnicze wielu narządów. Zwiększa wydzielanie soku żołądkowego i żółci, usprawnia procesy trawienia. Wzmaga też nieco wydzielanie śluzu, zwłaszcza przez błony śluzowe górnych dróg oddechowych. Działa wykrztuśnie, ułatwia oddychanie.
Lebiodka jest starym środkiem ludowym stosowanym przy nieżytach dróg oddechowych, kaszlu i utrudnionym odkrztuszaniu. Stosowano ją także przy bólach głowy, bezsenności, stanach niepokoju. Jest pomocna przy problemach żołądkowych, dyspepsji, atonii jelit, nadmiernej fermentacji, wzdęciach. Wykazuje własności bakteriobójcze i przeciwzapalne, wiąże szkodliwe produkty przemiany materii. Rozkurcza mięśnie gładkie przewodu pokarmowego, zwiększa wydzielanie żółci, działa lekko moczopędnie.
Wykorzystywana jest także zewnętrznie. Służy do płukania w zapaleniu jamy ustnej i gardła oraz do kąpieli w świądzie skóry i trudno gojących się ranach.
Napar z ziela lebiodki:
1 łyżkę rozdrobnionego ziela zalać 1 szklanką wrzącej wody. Odstawić pod przykryciem na 20 minut, po tym czasie przecedzić. Pić 2 razy dziennie w dolegliwościach żołądkowych i niedomaganiach wątroby jako lek rozkurczowy, żółciopędny, poprawiający trawienie. Napar pije się również przy problemach dróg oddechowych, kaszlu, nieżycie oskrzeli, a także przy bólach głowy na tle nerwowym i rozdrażnieniu. Zewnętrznie stosowany jest do płukania jamy ustnej i gardła oraz okładów przy reumatyzmie. Napar w większej ilości można stosować jako dodatek do kąpieli oraz do płukania włosów.
Ziele oraz olejek z ziela lebiodki są wykorzystywane także w weterynarii.
Surowiec przyprawowy
W kuchni wielu narodów oregano jest powszechnie stosowaną przyprawą kulinarną, szczególnie popularną we Włoszech, Grecji i Turcji. Wchodzi m.in. w skład ziół prowansalskich. Stanowi aromatyczny dodatek m.in. do pizz, zapiekanek, potraw mięsnych, zup, sosów, sałatek. Jest używane również do aromatyzowania wódek, wermutów i likierów.
Kulinarne wykorzystanie lebiodki pospolitej w Polsce nie było tak powszechne jak w krajach basenu Morza Śródziemnego. Źródła etnograficzne wymieniają lebiodkę raczej jako roślinę leczniczą. W Polsce większą popularnością cieszył się spokrewniony z lebiodką majeranek (Origanum majorana L.).
Najbardziej znane w Europie handlowe gatunki oregano to Origanum vulgare subsp. hirtum (oregano greckie) i Origanum onites (oregano tureckie). Warto również wiedzieć, że nazwy oregano używa się nie tylko w odniesieniu do lebiodki. Używa się jej również w kontekście innych roślin, które głównie ze względu na obecność w nich karwakrolu nadają charakterystyczny aromat i smak prawdziwego oregano. Przykładem mogą być Lippia (rodzina Verbenaceae) oraz Plectranthus.
Treści zawarte na blogu potraktuj jako ciekawostkę edukacyjną.
Nie mogą one zastąpić fachowej porady u odpowiednio wyspecjalizowanego lekarza i/lub fitoterapeuty.
Henryk Różański, „Herba Origani – ziele lebiodki = Oregano”, Medycyna dawna i współczesna, dostęp dn. 12.07.2022: https://rozanski.li/312/herba-origani-ziele-lebiodki-oregano/
Henryk Różański, „Lebiodka pospolita – Origanum vulgare (Labiatae), Gram zdrowia, dostęp dn. 12.07.2022: http://www.gramzdrowia.pl/arzt-henry-rozanski/herb/lebiodka-pospolita-origanum-vulgare-labiatae.html
Alina Mścisz, Elżbieta Czosnowska, „Oregano – fascynująca przyprawa, ale czy tylko? Możliwe zastosowania, substancje aktywne, właściwości terapeutyczne”, Postępy Fitoterapii, nr 4, 2008, dostęp dn. 14.07.2022: https://www.czytelniamedyczna.pl/2623,oregano-fascynujca-przyprawa-ale-czy-tylko-mozliwe-zastosowania-substancje-akty.html
Aleksander Ożarowski, Wacław Jaroniewski, „Rośliny lecznicze i ich praktyczne zastosowanie”, Instytut Wydawniczy Związków Zawodowych, Warszawa, 1987
Łukasz Łuczaj, „Dzika kuchnia”, Wydawnictwo Nasza Księgarnia, Warszawa, 2013
Stanisław Kohlmünzer, „Farmakognozja”, PZWL Wydawnictwo Lekarskie, Warszawa, 2017
Mateusz Emanuel Senderski, „Prawie wszystko o ziołach i ziołolecznictwie”, Podkowa Leśna, 2017