Lipa (Tilia)
Na przeziębienie i nie tylko
Jak zbierać lipę?
Oficjalnie surowca dostarczają dwa gatunki lip: lipa drobnolistna (Tilia cordata) i lipa szerokolistna (Tilia platyphyllos). Oficjalny surowiec stanowi kwiatostan lipy (Inflorescentia Tiliae) tzn. kwiatostany zbierane wraz z podsadką w początkach kwitnienia. Ten sam surowiec bywa również nazywany kwiatem lipy.
Surowiec należy pozyskiwać na początku kwitnienia. Kwiatostany zbiera się wraz z szypułką i zrośniętą z nią łukowatą podsadką. Zbiory należy przeprowadzać w słoneczny dzień, po obeschnięciu rosy. Surowiec należy suszyć miejscach zacienionych i przewiewnych, w temperaturze nieprzekraczającej 40°C. Prawidłowo wysuszony surowiec zachowuje naturalną barwę, tzn. kwiaty są żółtawobiałe, a podsadki są jasnozielone. Zapach powinien być przyjemny i miodowy.
Co zawiera i jak działa lipa?
Kwiatostan lipy zawiera m.in. flawonoidy ok. 1% (pochodne kwercetyny, kemferolu, akacetyny, w tym glikozydoester tylirozyd), śluzy ok. 10%, olejek eteryczny do 0,05% (farnezol o przyjemnym zapachu, geraniol, eugenol), garbniki, kwasy organiczne, sole mineralne.
Lipa wykorzystywana jest zwłaszcza w lekkich przeziębieniach jako środek napotny. Sprawdza się w stanach gorączkowych i nieżytach dróg oddechowych. Dzięki zawartości śluzów działa osłaniająco, zmiękczająco, przeciwkaszlowo i łagodząco na podrażnienia błony śluzowej przewodu pokarmowego i gardła. Oprócz tego wykazuje właściwości uspokajające, przeciwzapalne, przeciwskurczowe. Poprawia trawienie, pobudza wydzielanie soku żołądkowego. Działa moczopędnie, żółciopędnie, reguluje wypróżnienia.
Kwiat lipy wykorzystywany jest także zewnętrznie. Wykazuje działanie przeciwzapalne, antyseptyczne, nawilżające. Regularne przemywanie naparem rozjaśnia skórę. Łagodzi podrażnienia i wypryski. Zwiększa elastyczność skóry, nawilża, hamuje procesy pękania i łuszczenia. Okłady z naparu przyniosą również ulgę w stanach zapalnych oczu.
Co można przygotować z lipy?
Napar lipowy:
2 łyżki surowca zalać 2 szklankami wrzącej wody. Odstawić pod przykryciem na 20 minut, po tym czasie przecedzić. W przeziębieniu do naparu warto dodać miód lub syrop z malin. Pić 3 razy dziennie po 1/2- 3/4 szklanki. Napar można wykorzystać w formie okładów do pielęgnacji skóry oraz w przypadku zmęczonych oczu. Kwiaty można dodawać również do kąpieli.
Nalewka lipowa:
100 g rozdrobnionego surowca zalać 500 ml alkoholu 40% i szczelnie zamknąć. Odstawić na miesiąc, codziennie wstrząsać naczyniem. Po tym czasie przefiltrować. Zażywać 5-10 ml nalewki rozcieńczonej w wodzie (może być z dodatkiem miodu) 3 razy dziennie w nadmiernej pobudliwości, migrenie, stanach przeziębienia i osłabienia.
Wyciąg z kwiatostanów lipy może być również wykorzystany do produkcji kremów, balsamów i szamponów.
Lipa to nie tylko kwiat?
Dawniej po napar z kwiatów lipy sięgano nie tylko w stanach osłabienia, ale również jako codzienny napój. Takie picie ziół wyparła w XX w. herbata, która na stałe zagościła w polskich domach.
Lipa to jednak nie tylko kwiat. Młode liście lipy są smaczne i jadalne. Mogą stanowić dodatek do kanapek, sałatek i wielu innych potraw. Ciekawe w smaku (nieco śluzowate) są również lipowe pączki liściowe. Liście wykazują podobne działanie do kwiatów, jednak silniej żółciopędne i moczopędne, a także przeciwwysiękowe.
Z drewna lipowego produkuje się leczniczy węgiel, który jest wykorzystywany przy zatruciach i biegunkach.
Cenne są również owoce lipy, czyli kuliste orzeszki. Orzeszki lipy zawierają m.in. śluzy, białka, skrobię, flawonoidy, nienasycone kwasy tłuszczowe (duża zawartość kwasu linolowego 49%-60%). Dawniej tłoczono z nich olej. Zebrane przed dojrzeniem (gdy są jeszcze zielone) po roztarciu na papkę z niewielką ilością przegotowanej wody mogą być stosowane m.in. w leczeniu stanów zapalnych gardła, przełyku, żołądka, jelit, kaszlu. Papkę z roztartych orzeszków lipy na wodzie przyjmuje się 2 razy dziennie po 2-3 łyżki na pusty żołądek. Domowe kosmetyki zawierające olej lipowy lub wyciąg z owoców lipy sprawdzą się w pielęgnacji skóry problematycznej, w tym skóry z trądzikiem różowatym, atopowej, z łuszczycą.
Jak odróżnić lipę drobnolistną od lipy szerokolistnej?
Liście lipy szerokolistnej są wyraźnie większe niż lipy drobnolistnej. Oba gatunki łatwo odróżnić po barwie włosków w kątach nerwów na spodniej stronie liścia. U lipy drobnolistnej włoski są rude, a u szerokolistnej mają kolor biały.
Lipy kwitną w drugiej połowie czerwca i w lipcu. Lipa szerokolistna kwitnie jednak zwykle nieco wcześniej, o około tydzień-dwa niż lipa drobnolistna. Kwiatostany lipy szerokolistnej mają mniejszą liczbę kwiatów – od 2 do 5, natomiast kwiatostany lipy drobnolistnej mają ich zwykle od 5 do 10.
Lipa szerokolistna jest też przeważnie nieco wyższa (ok. 30 m wysokości) niż lipa drobnolistna (ok. 25 m wysokości).
Treści zawarte na blogu potraktuj jako ciekawostkę edukacyjną.
Nie mogą one zastąpić fachowej porady u odpowiednio wyspecjalizowanego lekarza i/lub fitoterapeuty.
Aleksander Ożarowski, Wacław Jaroniewski, „Rośliny lecznicze i ich praktyczne zastosowanie”, Instytut Wydawniczy Związków Zawodowych, Warszawa, 1987
Stanisław Kohlmünzer, „Farmakognozja”, PZWL Wydawnictwo Lekarskie, Warszawa, 2017
Henryk Różański, „Kwiat lipy – Flos (Inflorescentia) Tiliae w fitoterapii”, Medycyna dawna i współczesna, dostęp dn. 26.06.2022: https://rozanski.li/397/kwiat-lipy-flos-inflorescentia-tiliae-w-fitoterapii/
Henryk Różański, „Lipa – Tilia (Tiliaceae), Gram zdrowia, dostęp dn. 26.06.2022: http://www.gramzdrowia.pl/dr-henry-rozanski/herbs/lipa-tilia-tiliaceae.html
Henryk Różański, „Owoc lipy – Fructus Tiliar w praktycznej fitoterapii i kosmetyce pielęgnacyjnej”, Medycyna dawna i współczesna, dostęp dn. 26.06.2022: https://rozanski.li/3216/owoc-lipy-fructus-tiliae-w-praktycznej-fitoterapii-i-kosmetyce-pielegnacyjnej/
Łukasz Łuczaj, „Dzika kuchnia”, Wydawnictwo Nasza Księgarnia. Warszawa, 2013
Mateusz Emanuel Senderski, „Prawie wszystko o ziołach i ziołolecznictwie”, Podkowa Leśna, 2017