Miodunka (Pulmonaria)
Ziele dla zdrowych płuc
Miodunka znajduje zastosowanie zwłaszcza w leczeniu chorób układu oddechowego, stąd też jej nazwa rodzajowa Pulmonaria (łac. pulmo – płuco). Nazwy gwarowe miodunki to natomiast płucnik, suchotnik czy płucne ziele. Ze względu na charakterystyczne dwukolorowe kwiaty niektórzy nazywają ją Jasiem i Małgosią. Surowiec wykazuje działanie wykrztuśne, ściągające, osłaniające, zmiękczające, wzmacniające, antyoksydacyjne, przeciwzapalne.
Gdzie występuje i jak wygląda?
Miodunka jest rośliną wieloletnią, należącą do rodziny ogórecznikowatych (Boraginaceae). Do celów leczniczych wykorzystywana jest miodunka plamista, znana też jako miodunka lekarska (Pulmonaria officinalis L.) oraz miodunka ćma (Pulmonaria obscura Dumort.)
Oba gatunki są do siebie bardzo podobne, a najistotniejszą różnicą jest to, że na liściach miodunki plamistej występują wyraźne białawe plamy, natomiast liście miodunki ćmy są ich pozbawione.
Siedliskiem miodunek są zwłaszcza lasy liściaste oraz zarośla, lubią półcień i próchnicze gleby. Roślina osiąga wysokość do ok. 30 cm. Łodyga jest wzniesiona i owłosiona, a liście jajowato-lancetowane, o powierzchni pokrytej szorstkimi szczecinkami. Spośród innych roślin aspektu wiosennego miodunka wyróżnia się zwłaszcza wielokolorowym kwitnieniem. Kwitnie od marca do maja, jeszcze zanim na drzewach rozwiną się liście. W zależności od fazy rozwoju kwiatu oraz odczynu podłoża, kwiatostan miodunki może składać się z kwiatów w odcieniach różu i fioletu. Antocyjany, czyli barwniki szeroko rozpowszechnione w świecie roślin, w zależności od pH ulegają przemianom powodującym zmiany barwy.
Miodunka plamista występuje w południowej i środkowej Europie. Zasięg występowania miodunki ćmy rozciąga się dodatkowo na wschód, obejmując również Turcję i zachodnią Syberię. W Polsce na naturalnych stanowiskach miodunkę plamistą można spotkać głównie w zachodniej części niżu. Miodunka ćma jest natomiast bardziej rozpowszechniona, zwłaszcza na południu kraju. Ponadto oba gatunki uprawiane są jako rośliny ozdobne. Jak sama nazwa wskazuje, miodunka jest rośliną miododajną, bogatą w nektar.
Właściwości lecznicze miodunki
Surowcem zielarskim jest ziele miodunki (Pulmonaria herba) pozyskiwane w okresie kwitnienia rośliny. Zawiera m.in. kwasy fenolowe (kwas chlorogenowy, kwas rozmarynowy), flawonoidy (kwercetyna), garbniki, związki śluzowe, saponiny, alantoinę, antocyjany, alkaloidy pirolizydynowe, związki krzemu.
Dawniej miodunka miała duże znaczenie w medycynie oficjalnej i ziołolecznictwie ludowym, obecnie jest rzadko stosowana i opisywana. Wykorzystywano ją zwłaszcza jako środek pomocniczy w chorobach płuc takich jak gruźlica, zapalenie płuc, pylica. Ponadto przeziębieniu, zapaleniu oskrzeli, zapaleniu gardła, chrypce i suchym kaszlu. Surowiec wykazuje właściwości wykrztuśne, ściągające, gojące i wzmacniające.
Dzięki zawartości rozpuszczalnej krzemionki i alantoiny miodunka sprzyja regeneracji oraz zwiększa odporność nabłonka oddechowego na działanie szkodliwych substancji lotnych. Związki śluzowe i saponiny pobudzają ruch nabłonka rzęskowego, wyzwalają odruch wykrztuśny, ułatwiają upłynnianie i usuwanie wydzieliny zalegającej w górnych drogach oddechowych. Garbniki zwężają natomiast nadmiernie rozszerzone włosowate naczynia krwionośne, zmniejszają stany zapalne błony śluzowej, hamują rozwój drobnoustrojów.
Ziele miodunki stosowano również w przypadku biegunek, choroby wrzodowej i hemoroidów. Oprócz tego jako środek moczopędny, pobudzający przemianę materii i odtruwający. Miodunka przyspiesza także gojenie się ran na skórze oraz błonach śluzowych.
W badaniach z 2021 r. zaobserwowano, że zarówno miodunka plamista, jak i miodunka ćma wykazują właściwości przeciwutleniające. Zaznaczono również ich potencjał przeciwzapalny, przy czym to miodunka plamista wykazywała większą zdolność hamowania cyklooksygenazy-2 (COX-2) (Krzyżanowska-Kowalczyk et al., 2021).
W innym badaniu oprócz aktywności przeciwutleniającej stwierdzono, że wyciągi z miodunki wykazują działanie hamujące acetylocholinoesterazę oraz tyrozynazę. Na tej podstawie sugeruje się, że miodunka może mieć znaczenie w leczeniu chorób neurodegeneracyjnych (Neagu et al., 2018).
Jak stosować miodunkę?
Zebrane ziele miodunki można przetwarzać na świeżo lub suszyć. Suszenie należy przeprowadzać rozkładając surowiec cienką warstwą w ciemnym i przewiewnym miejscu. W suszarniach ogrzewanych temperatura suszenia nie może przekraczać 35°C. Prawidłowo ususzony surowiec powinien zachować naturalną barwę.
Z miodunki można przygotowywać wyciągi wodne. Odwar posłuży do uwolnienia związków krzemu, a macerat do uzyskania jak największej ilości związków śluzowych.
Receptury wg dra Henryka Różańskiego:
Odwar z miodunki: 1-2 łyżki rozdrobnionego ziela zalać 1 szklanką wody. Powoli ogrzewać do wrzenia i gotować przez 10 min na małym ogniu pod przykryciem. Odstawić na 30 minut, następnie przecedzić. Pić w porcjach 50 ml (w ciągu dnia wypić 200-400 ml). Odwarem można również przemywać skórę (działanie przeciwwysiękowe, przeciwzapalne, ściągające, odżywcze, przeciwtrądzikowe), a także płukać jamę ustną i gardło.
Macerat z miodunki: pół szklanki świeżego zmielonego ziela zalać 2 szklankami letniej, przegotowanej wody. Odstawić na 5-6 godzin, następnie przecedzić. Pić 2 razy dziennie po 100 ml. Macerat przechowywać w lodówce nie dłużej niż 3 dni.
Przeciwwskazania i środki ostrożności
Surowiec zawiera jedynie śladowe ilości alkaloidów pirolizydynowych, jednak ze względów bezpieczeństwa nie należy wykorzystywać go w przypadku ciąży, karmienia piersią oraz u dzieci.
W zalecanych dawkach przetwory z ziela miodunki nie wywierają działania szkodliwego. W większych dawkach mogą powodować krótkotrwałe zaparcia oraz wzmagać wydalanie moczu.
Treści zawarte na blogu potraktuj jako ciekawostkę edukacyjną.
Nie mogą one zastąpić fachowej porady u odpowiednio wyspecjalizowanego lekarza i/lub fitoterapeuty.
Henryk Różański, „Miodunka, czyli płucnik”, Medycyna dawna i współczesna, 2007: https://rozanski.li/109/miodunka-czyli-plucnik/
Justyna Krzyżanowska-Kowalczyk et al., „Pulmonaria obscura and Pulmonaria officinalis Extracts as Mitigators of Peroxynitrite-Induced Oxidative Stress and Cyclooxygenase-2 Inhibitors–In Vitro and In Silico Studies”, Molecules, vol. 26, no. 3, 2021
Elena Neagu et al., „Antioxidant activity, acetylcholinesterase and tyrosinase inhibitory potential of Pulmonaria officinalis and Centarium umbellatum extracts”,
Saudi Journal of Biological Sciences, vol. 25, no. 3, 2018
Instytut Nauk Biologicznych UMCS, „Miodunka ćma”: https://www.umcs.pl/pl/miodunka-cma,22730.htm
Mateusz Emanuel Senderski, „Prawie wszystko o ziołach i ziołolecznictwie”, Podkowa Leśna, 2017
Aleksander Ożarowski, Wacław Jaroniewski, „Rośliny lecznicze i ich praktyczne zastosowanie”, Instytut Wydawniczy Związków Zawodowych, Warszawa, 1987
Edward Wawrzyniak, „Leczenie ziołami. Kompendium fitoterapii”, Instytut Wydawniczy Związków Zawodowych, Warszawa, 1992