Nawłoć (Solidago)
W problemach układu moczowego
Rodzaj nawłoć (Solidago) należy do rodziny astrowatych (Asteraceae) i obejmuje ponad 100 gatunków. W Polsce masowo występują nawłoć kanadyjska (Solidago canadensis L.) i nawłoć późna, znana też jako nawłoć olbrzymia (Solidago gigantea Aiton). Oba gatunki pochodzą z Ameryki Północnej. Do Europy sprowadzono je w połowie XIX wieku jako rośliny ozdobne. Bardzo szybko opuściły jednak ogrody i rozprzestrzeniły się po całej Europie.
Nawłocie amerykańskie są u nas gatunkami inwazyjnymi, silnie konkurencyjnymi dla rodzimych gatunków roślin. Efektywnie się rozmnażają, szybko rosną, a także łatwo adaptują się do danego siedliska. Tworzą gęste i zwarte łany, przez co hamują wzrost i zabierają miejsce innym gatunkom. Prowadzą przez to do spadku różnorodności biologicznej.
Nawłoć kanadyjska czy nawłoć późna?
Oba gatunki są do siebie bardzo podobne i osiągają nawet do 2 m. W przypadku nawłoci kanadyjskiej (Solidago canadensis L.) łodyga jest zielona i gęsto owłosiona, natomiast w przypadku nawłoci późnej (Solidago gigantea Aiton) łodyga jest naga (owłosiona jedynie w obrębie wiechy), często czerwono nabiegła i pokryta woskowatym nalotem. Wiecha nawłoci kanadyjskiej jest luźniejsza, bardziej rozpierzchła niż nawłoci późnej.
A co z nawłocią pospolitą?
Nawłoć pospolita (Solidago virgaurea L.) jest naszym gatunkiem rodzimym. Jest znacznie mniejsza od nawłoci kanadyjskiej i późnej, dorasta do wysokości ok. 1 m. Jej kwiaty są nieco większe, jest też wyraźnie mniej rozgałęziona. Kwiatostany nawłoci amerykańskich są rozłożyste, a nasza rodzima nawłoć ma kwiatostan bardziej skupiony, przypominający raczej wrzeciono. Wbrew temu co sugeruje nazwa nie jest też pospolita, a jej zasoby są coraz mniejsze.
Zdjęcie: łodyga nawłoci kanadyjskiej – owłosiona
Zdjęcie: łodyga nawłoci późnej (olbrzymiej) – naga
Kiedy i jak zbierać nawłoć?
Oficjalnym surowcem jest ziele nawłoci (Herba Solidaginis), a rośliną macierzystą surowca jest nawłoć pospolita (Solidago virgaurea L.). W obrocie wykorzystywane są jednak także inne gatunki nawłoci. Stosowanie nawłoci kanadyjskiej i nawłoci późnej oraz ich odmian i mieszańców przez niektóre źródła uważane jest za równie wartościowe.
Surowiec należy pozyskiwać na początku kwitnienia, ścinając górne części pędu. Im więcej kwiatostanów i liści, tym bardziej surowiec jest wartościowy.
Otrzymany surowiec można suszyć. W tym celu ziele należy rozłożyć cienką warstwą na naturalnej tkaninie w ciemnym i przewiewnym miejscu. Temperatura suszenia nie powinna przekraczać 40°C. Prawidłowo wysuszone ziele powinno zachować zbliżoną do naturalnej barwę.
Jakie związki czynne zawiera nawłoć?
Nawłoć zawiera flawonoidy, głównie pochodne kwercetyny i kemferolu. Nawłoć pospolita zawiera ok. 1,5% flawonoidów, nawłoć kanadyjska ok. 2,5%, natomiast nawłoć późna do 4%. Oprócz flawonoidów, w nawłociach występują m.in. saponiny trójterpenowe (pochodne kwasu oleanolowego), związki fenolowe (fenolokwasy i ich połączenia estrowe i glikozydowe, w tym glikozyd fenolowy – lejokarpozyd), olejek eteryczny, diterpeny, garbniki katechinowe.
Zdjęcie: nawłoć pospolita
W jakich dolegliwościach sięgać po nawłoć?
Nawłoć wykorzystywana jest zwłaszcza w dolegliwościach układu moczowego, jak infekcje dróg moczowych i profilaktyka kamicy nerkowej. Niekiedy stosowana była również w leczeniu nieżytów układu oddechowego, co jest uzasadnione z uwagi na zawartość saponin trójterpenowych w surowcu. Może być wykorzystywana także w schorzeniach układu pokarmowego oraz chorobach metabolicznych.
Wykazuje wyraźne działanie moczopędne. Zwiększa filtrację w kłębuszkach nerkowych oraz zmniejsza resorpcję zwrotną w kanalikach nerkowych. Wzmaga wydalanie chlorku sodu, mocznika, kwasu moczowego. Usuwa szkodliwe produkty przemiany materii, zapobiega tworzeniu się złogów w układzie moczowym.
Odtruwa organizm. Związki czynne zawarte w nawłoci wiążą się z wieloma ksenobiotykami, czyniąc je łatwo rozpuszczalnymi w wodzie. Dzięki temu wiele toksyn jest usuwanych z organizmu wraz z moczem i potem.
Wykazuje aktywność bakteriostatyczną i fungistatyczną. Zapobiega tworzeniu biofilmu w układzie moczowym, przez co przyczynia się do hamowania rozwoju bakterii i grzybów.
Działa przeciwzapalnie, przeciwwysiękowo, rozkurczowo i przeciwobrzękowo. Zmniejsza także obrzęk gruczołu krokowego.
Dzięki zawartości flawonoidów, zwiększa elastyczność i wytrzymałość naczyń krwionośnych.
Oprócz korzystnego wpływu na układ moczowy, nawłoć łagodzi stany zapalne żołądka i jelit (działanie przeciwzapalne, ściągające, uszczelniające ściany naczyń włosowatych). Pomocniczo może znajdować zastosowanie w chorobach reumatycznych (działanie odtruwające, przeciwzapalne) oraz w problemach skórnych (działanie przeciwzapalne, przeciwbakteryjne, ściągające).
Zdjęcie: nawłoć kanadyjska
Jak stosować nawłoć?
Napar nawłociowy (Infusum Solidaginis):
1 łyżkę rozdrobnionego surowca zalać 1 szklanką wrzącej wody. Odstawić pod przykryciem na 20 minut, po tym czasie przecedzić. Pić 2-3 szklanki naparu dziennie przez minimum 2-3 tygodnie. Większość autorów zaleca 6-12 g ziela dziennie, np. 4 razy dziennie po 3 g. Napar można wykorzystywać również zewnętrznie do płukania w stanach zapalnych jamy ustnej i gardła oraz przemywania w wypryskach i otarciach naskórka.
Nalewka nawłociowa (Tinctura Solidaginis):
100 g świeżych kwiatów nawłoci zalać 1000 ml alkoholu 60-70%. Odstawić w ciemne miejsce na minimum tydzień, codziennie zakołysać słojem. Zażywać po 10 ml 2-3 razy dziennie w rozcieńczeniu z wodą.
Wino nawłociowe (Vinum Solidaginis):
100 g świeżych kwiatów zalać 700-1000 ml wina białego. Odstawić na minimum miesiąc, codziennie zakołysać słojem. Pić 1 kieliszek dziennie przy nadciśnieniu, kamicy moczowej, problemach z gruczołem krokowym.
Zdjęcie: nawłoć kanadyjska
Zdjęcie: nawłoć późna (olbrzymia)
Jakie są przeciwwskazania?
Nawłoć należy do bezpiecznych środków ziołowych. Nie powinno się jej jednak podawać przy obrzękach spowodowanych ostrą niewydolnością nerek i serca. Trzeba mieć również na uwadze, że może wzmagać działanie syntetycznych leków moczopędnych oraz potęgować działanie środków przeciwzakrzepowych. U osób uczulonych na rośliny z rodziny astrowatych (Asteraceae) mogą wystąpić objawy alergii.
Treści zawarte na blogu potraktuj jako ciekawostkę edukacyjną.
Nie mogą one zastąpić fachowej porady u odpowiednio wyspecjalizowanego lekarza i/lub fitoterapeuty.
Henryk Różański, Łukasz Bobak, Tadeusz Trziszka, „Znaczenie nawłoci (Solidago) w fitoterapii”, Herbalism, nr 1(2), 2016: https://kpu.krosno.pl/herbalism/wp-content/uploads/sites/55/2021/03/herbalism__znaczenie_nawloci.pdf
Henryk Różański, „Charakterystyka najważniejszych urotropica i ich zastosowanie w fitoterapii chorób układu moczowego”, Uniwersytet Medyczny im. K. Marcinkowskiego, dostęp dn. 04.09.2022: http://espz.pl/materialy/urotropica.pdf
Aleksander Ożarowski, Wacław Jaroniewski, „Rośliny lecznicze i ich praktyczne zastosowanie”, Instytut Wydawniczy Związków Zawodowych, Warszawa, 1987
Stanisław Kohlmünzer, „Farmakognozja”, PZWL Wydawnictwo Lekarskie, Warszawa, 2017
Mateusz Emanuel Senderski, „Prawie wszystko o ziołach i ziołolecznictwie”, Podkowa Leśna, 2017
Krzysztof Błecha, Iwona Wawer, „Profilaktyka zdrowotna i fitoterapia”, BONIMED, Żywiec, 2019
Wojciech Szewczyk, Beata Grygierzec, „Uprawy roślin miododajnych w systemie rolnictwa ekologicznego. Przegląd wybranych gatunków roślin poużytkowych dla pszczół”, Karniowice, 2021: https://modr.pl/sites/default/files/brochures/uprawy_roslin_miododajnych_w_systemie_rolnictwa_ekologicznego_2021.pdf