Nostrzyk żółty, znany również jako nostrzyk lekarski, należy do rodziny bobowate (Fabaceae). Jest rośliną dwuletnią lub jednoroczną o wzniesionych i rozgałęzionych łodygach. Osiąga do ok. 150 cm wysokości. Liście są trzylistkowe, eliptyczne, ząbkowane brzegiem. Nostrzyk kwitnie od lipca do września. Jest rośliną miododajną o dużej wydajności. Kwiaty są drobne, żółte, zebrane na wierzchołkach pędów w jednostronne grona. Owocem jest brunatny strąk z 1 lub 2 nasionami.
W Polsce jest rośliną pospolitą. Występuje na łąkach, miedzach, nieużytkach, przydrożach, w zaroślach. Na podobnych stanowiskach spotykany jest również nostrzyk biały (Melilotus albus).
Surowcem jest ziele nostrzyka (Meliloti herba). Zbiorów należy dokonywać w początkowym okresie kwitnienia. Zbiera się wierzchołki pędów z kwiatami i liśćmi. Suszenie należy przeprowadzać w miejscach ciemnych i przewiewnych, w temperaturze do 35°C. Prawidłowo wysuszony surowiec powinien zachować naturalną barwę i charakterystycznie pachnieć sianem.
Monografia Meliloti herba umieszczona w Farmakopei Polskiej VI dopuszcza zbiór surowca z dwóch gatunków: Meliloti officinalis (nostrzyk żółty) i Meliloti altissimus (nostrzyk wyniosły) do stosowania zewnętrznego w preparatach.
Związkami typowymi dla gatunków z rodzaju Melilotus są kumaryny. Obecność wolnej kumaryny w nostrzyku warunkuje jego wyczuwalny zapach siana. W świeżej roślinie jej zawartość może być niska, tym samym również zapach będzie mało intensywny. Podczas suszenia dochodzi do hydrolitycznego rozpadu zawartych w świeżej roślinie związków glikozydowych i przekształcenia ich do wolnej kumaryny.
Zawartość kumaryny w suszonym surowcu sięga 1%. Ponadto w surowcu występuje melilotyna (3,4-dihydrokumaryna), melilotozyd (glukozyd kwasu o-hydroksycynamonowego), dikumarol. Oprócz kumaryn obecne są również kwasy fenolowe, flawonoidy, saponiny triterpenowe, garbniki, alantoina, kwas alantoinowy, sole mineralne.
Nostrzyk zebrany ze stanowisk słonecznych i suchych zawiera więcej kumaryny niż ten rosnący w wilgotnej ziemi. Po przekwitnięciu zawartość kumaryn w surowcu spada o 60%, do poziomu ok. 0,2-0,35%.
Ziele nostrzyka oraz preparaty na jego bazie wykorzystywane są w leczeniu zastojów żylnych i limfatycznych, zapalenia żył, żylaków kończyn dolnych, guzków krwawniczych (hemoroidów), obrzęków o różnej etiologii. Zmniejszają obrzęk kostek, nocne kurcze łydek, uczucie ciężkości nóg. Stosowane są również w stłuczeniach, skręceniach, zwichnięciach. Nostrzyk działa pobudzająco na krążenie krwi i limfy, wykazuje działanie przeciwobrzękowe, antyagregacyjne, przeciwzapalne.
Związkiem mogącym wpłynąć na krzepliwość krwi w preparatach nostrzykowych jest dikumarol, ten jednak powstaje dopiero w gnijącym zielu nastrzyka, pod wpływem działania grzybów. Dikumarol jest antagonistą witaminy K, dawniej wykorzystywany był jako lek przeciwkrzepliwy (wyparła go m.in. warfaryna). Część kumaryny może zostać przekształcona w dikumarol przy suszeniu w temperaturze pokojowej, dużej wilgotności i małym przepływie powietrza. Jednak przy szybkim suszeniu dikumarol nie powstaje i surowiec nie wykazuje wówczas działania przeciwkrzepliwego.
Nostrzyk znajduje zastosowanie w leczeniu wielu problemów dermatologicznych i chorób skórnych, m.in. ropni, czyraków, wrzodów, siniaków, wybroczyn. Wykorzystywany jest również do przemywania i okładów w zapaleniu spojówek i zmęczonych oczu.
Ponadto działa uspokajająco i rozkurczowo na mięśnie gładkie. Poprawia trawienie, reguluje przemianę materii i wypróżnienia.
Napar z nostrzyka (Infusum Meliloti):
1 łyżkę ziela zalać 1 szklanką wrzątku. Parzyć pod przykryciem 30-40 minut, po tym czasie przecedzić. Pić 2-3 razy dziennie po 100-150 ml. Mocne napary wykorzystywane są do okładów przy żylakach, stłuczeniach, obrzękach, zapaleniu żył. Naparem można przemywać trudno gojące się rany, wrzody, czyraki, trądzik. Napar z nostrzyka rozjaśnia cerę, działa przeciwzapalnie, antyseptycznie, odświeżająco. Zmiękcza zrogowaciały naskórek i zmniejsza powstawanie zaskórników. Okłady z naparu niwelują cienie pod oczami, stosowane są także w przypadku zmęczonych oczu i zapalenia spojówek.
Olej nostrzykowy (Oleum Meliloti):
1 szklankę ziela należy zalać 1 szklanką oleju ogrzanego do temperatury 60°C. Jeśli korzystamy ze świeżego ziela, należy uprzednio zwilżyć je spirytusem i szczelnie zamknąć na ok. 30 minut – alkohol zdezynfekuje surowiec, a dodatkowo zainicjuje ekstrakcję. Do przygotowania wyciągów olejowych korzystniej jest wykorzystać olej rafinowany (np. z pestek winogron, słonecznikowy, ryżowy). Wykazuje on dłuższy okres przydatności i nadaje się do podgrzewania. Olej należy podgrzać do temperatury ok. 60°C na małym ogniu. Gorący olej lepiej penetruje surowiec i sprawniej rozpuszcza zawarte w nim substancje czynne. Po zalaniu surowca olejem, należy szczelnie zamknąć naczynie. Można dodatkowo zakonserwować olej dodając 1% witaminy E. Macerować w ciemnym miejscu i w temperaturze pokojowej przez dwa tygodnie, codziennie zakołysać słojem. Następnie dokładnie odcedzić i przelać do dobrze umytej i zdezynfekowanej buteleczki. Przechowywać w lodówce.
Olej wykorzystuje się do pielęgnacji skóry wrażliwej i problematycznej. Zmiękcza naskórek, łagodzi wypryski, niweluje przebarwienia, przyspiesza gojenie strupów i ran. Stosowany do olejowania włosów nadaje im połysk i wzmacnia, zmniejsza łupież oraz stany zapalne skóry głowy. Na bazie oleju nostrzykowego można wykonać maści i kremy, które sprawdzą się m.in. do wcierań na spękane stopy i dłonie. Olej nostrzykowy ogranicza również powstawanie obrzęków, poprawia mikrokrążenie, niweluje zastoje żylne i limfatyczne.
Nostrzyk, wykorzystywany wewnętrznie, nie może być stosowany długotrwale, maksymalnie 2-3 tygodnie. Kumaryny nostrzyka są długo kumulowane w wątrobie i długo oddziałują na krew. Przedawkowany lub zbyt długo stosowany nostrzyk może prowadzić do krwawień śródtkankowych, wywoływać nudności, krwiomocz, bóle brzucha, zawroty głowy, ospałość, plamice naczyniowe. W nadmiernej dawce może również uszkodzić nerki i wątrobę.
Nostrzyk jest bezwzględnie przeciwwskazany podczas ciąży, nie wolno przyjmować go również w okresie laktacji (kumaryna przechodzi do mleka), w przypadku nadmiernych krwawień miesiączkowych, u osób z obniżoną krzepliwością krwi.
Kumaryna i jej pochodne działają silnie trująco na szczury, powodując krwotoki wewnętrzne. Siana z dodatkiem nostrzyka nie należy podawać również królikom, chomikom, świnkom morskim. Wskazana ostrożność przy innych zwierzętach.
Treści zawarte na blogu potraktuj jako ciekawostkę edukacyjną.
Nie mogą one zastąpić fachowej porady u odpowiednio wyspecjalizowanego lekarza i/lub fitoterapeuty.
Ewa Witkowska-Banaszczak, Marcin Szymański, Łukasz Działakiewicz, Wiesława Bylka, „Ziele nostrzyka – działanie, zastosowanie, stan badań”, Postępy Fitoterapii, nr 2, tom 17, 2016
Marcin Szymański, Daria Szajkowska, Arkadiusz Szymański, „Analiza fitochemiczna gatunków Melilotus officinalis i Melilotus alba”, Postępy Fitoterapii, nr 4, tom 21, 2020
Henryk Różański, „Nostrzyk żółty – Melilotus officinalis (Fabaceae)”, Gram zdrowia, dostęp dn. 30.07.2022: http://www.gramzdrowia.pl/arzt-henry-rozanski/herb/nostrzyk-zolty-melilotus-officinalis-fabaceae.html
Henryk Różański, „Czy nostrzyk – Melilotus zmniejsza krzepliwość krwi?”, Medycyna dawna i współczesna, dostęp dn. 30.07.2022:
https://rozanski.li/889/czy-nostrzyk-melilotus-zmniejsza-krzepliwosc-krwi/
Stanisław Kohlmünzer, „Farmakognozja”, PZWL Wydawnictwo Lekarskie, Warszawa, 2017
Aleksander Ożarowski, Wacław Jaroniewski, „Rośliny lecznicze i ich praktyczne zastosowanie”, Instytut Wydawniczy Związków Zawodowych, Warszawa, 1987
Mateusz Emanuel Senderski, „Prawie wszystko o ziołach i ziołolecznictwie”, Podkowa Leśna, 2017
Cookie | Duration | Description |
---|---|---|
cookielawinfo-checkbox-analytics | 11 months | This cookie is set by GDPR Cookie Consent plugin. The cookie is used to store the user consent for the cookies in the category "Analytics". |
cookielawinfo-checkbox-functional | 11 months | The cookie is set by GDPR cookie consent to record the user consent for the cookies in the category "Functional". |
cookielawinfo-checkbox-necessary | 11 months | This cookie is set by GDPR Cookie Consent plugin. The cookies is used to store the user consent for the cookies in the category "Necessary". |
cookielawinfo-checkbox-others | 11 months | This cookie is set by GDPR Cookie Consent plugin. The cookie is used to store the user consent for the cookies in the category "Other. |
cookielawinfo-checkbox-performance | 11 months | This cookie is set by GDPR Cookie Consent plugin. The cookie is used to store the user consent for the cookies in the category "Performance". |
viewed_cookie_policy | 11 months | The cookie is set by the GDPR Cookie Consent plugin and is used to store whether or not user has consented to the use of cookies. It does not store any personal data. |