Pigwowiec japoński (Chaenomeles japonica)
Owoc pełen zdrowia do zimowej herbaty
Owoce pigwowca cenione są ze względu na szerokie możliwości przetwórcze i wyrazisty, orzeźwiający aromat. Zawierają liczne makro- i mikroelementy oraz związki polifenolowe, które w połączeniu z dużą zawartością witaminy C wpływają na ich wysoki potencjał antyoksydacyjny. Z powodzeniem mogą być przerabiane na soki, syropy, nalewki, konfitury, dżemy czy galaretki.
Gatunki pigwowca
Pigwowiec (Chaenomeles Lindl.) należy do rodziny różowatych (Rosaceae). Przynależność systematyczna i nazewnictwo pigwowców było do niedawna nieuporządkowane.
Obecnie do rodzaju Chaenomeles zaliczane są cztery gatunki: pigwowiec japoński (Chaenomeles japonica), pigwowiec katajeński (Chaenomeles cathayensis), pigwowiec okazały (Chaenomeles speciosa), pigwowiec tybetański (Chaenomeles thibetica).
Ze względu na łatwość krzyżowania w obrębie rodzaju występują również ich mieszańce. Pigwowiec japoński często tworzy mieszańce z pigwowcem okazałym dając pigwowiec pośredni (Chaenomeles × superba).
W Polskich ogrodach i parkach najczęściej spotkać można pigwowiec japoński (Chaenomeles japonica). Wszystkie gatunki pigwowców charakteryzują się podobnym profilem metabolitów wtórnych, wykazują również podobne właściwości lecznicze.
Pigwowiec to nie pigwa
Pigwowiec często mylnie nazywany jest pigwą. Obie rośliny należą do rodziny różowatych (Rosaceae), jednak pigwowiec należy do rodzaju Chaenomeles, a pigwa do rodzaju Cydonia. Mimo podobnej nazwy, znacząco różnią się w swojej budowie morfologicznej.
Pigwowiec jest niskim krzewem, osiągającym wysokość ok. 1,5 m. Ma cierniste, szeroko rozpostarte na boki gałęzie. Liście są odwrotnie jajowate, błyszczące, piłkowane brzegiem, o dużych przylistkach. Kwitnie w kwietniu i maju. Niekiedy powtórnie kwitnie na jesieni, jednak znacznie mniej obficie. Kwiaty w zależności od odmiany mają różne kolory. Najczęściej są łososiowe, czerwone lub różowe. Owoce pigwowca przypominają kształtem niewielkie jabłka lub gruszki, choć wielkość owoców jest zróżnicowana w zależności od gatunku. Niedojrzałe mają barwę zieloną, dojrzałe przybierają barwę żółtą. Owoce pigwowca dobrze znoszą transport i przechowywanie. W chłodnych warunkach mogą zachowywać świeżość nawet przez kilka miesięcy. Nie ciemnieją po przekrojeniu. Pigwowiec jest rośliną niewymagającą w uprawie. Jest mrozoodporny i odporny na czynniki zewnętrzne.
Pigwa jest natomiast dużym krzewem lub niewielkim drzewem. Osiąga wysokość do 5 m, a w polskich warunkach najczęściej do 3 m. Liście są jajowate lub eliptyczne, omszone od spodu. Owłosiony jest również ogonek liściowy. Kwitnie późną wiosną, zwykle po pigwowcu. Kwiaty są najczęściej różowo-białe lub białe. Owoce pigwy początkowo są pokryte meszkiem. Kształtem przypominają gruszki lub jabłka i są znacznie większe niż owoce pigwowca. Szybko ciemnieją po przekrojeniu. Pigwa jest wrażliwa na niskie temperatury. Powinna być uprawiana w miejscach słonecznych, ciepłych, osłoniętych od wiatru.
Zarówno owoce pigwowca jak i pigwy są bardzo twarde, kwaśne i aromatyczne. Z powodzeniem mogą być wykorzystywane do produkcji nalewek, konfitur, soków czy syropów. Mogą być także stosowane jako naturalny składnik zakwaszający, np. zamiast cytryny.
Porównując obie rośliny, pigwowiec jest jednak moim zdaniem bardziej aromatyczny i wyrazisty w smaku. Pigwa jest z kolei łatwiejsza i szybsza w obróbce – jest znacznie większa i nieco bardziej miękka niż pigwowiec.
Mimo różnic morfologicznych, zarówno owoce jak i nasiona pigwowca i pigwy wykazują podobne właściwości lecznicze i można wykorzystywać je w podobny sposób.
Owoce pigwowca
Owoce pigwowca zawierają wysoką zawartość kwasów organicznych (kwas jabłkowy, kwas bursztynowy, kwas chinowy). Kwasowość owoców pigwowca japońskiego określana jest na 3,5-4,5%.
Zawartość witaminy C w owocach kształtuje się na poziomie od 55 do 92 mg na 100 g owoców. Dodatkowym walorem jest jej wysoka aktywność – z uwagi na obecność bioflawonoidów jest odporna na przechowywanie i przetwarzanie.
Dzięki dużej ilości związków polifenolowych, owoce pigwowca wykazują silne właściwości przeciwutleniające. Wykazano w nich obecność m.in. katechiny, epikatechiny, procyjanidyny. W owocni obecne są również glikozydy kwercetyny, kwas chlorogenowy, triterpeny kwasu ursolowego i oleanolowego.
Charakteryzują się małym stężeniem cukrów oraz dobrymi proporcjami fruktozy i glukozy (trzykrotnie więcej glukozy niż fruktozy). Są również zasobne w liczne składniki mineralne, jak żelazo, magnez, fosfor, molibden i miedź. Zawierają także duże ilości pektyn i błonnika.
Owoce pigwowca są surowcami o dużym potencjale przetwórczym. Mogą przyczyniać się do wzbogacenia diety w silne antyoksydanty oraz liczne mikro- i makroelementy, które są niezwykle ważne w utrzymaniu zdrowia człowieka. Podkreśla się ich działanie przeciwzapalne, przeciwbakteryjne, przeciwbólowe, przeciwskurczowe, immunoregulacyjne.
Działają ochronnie na błonę lipidową przed wolnymi rodnikami oraz hamują cyklooksygenazę w reakcjach zapalnych.
Wykazują skuteczne działanie przeciwbakteryjne. Zaobserwowano aktywność przeciwdrobnoustrojową zarówno przeciw poszczególnym bakteriom Gram-dodatnim, jak i Gram-ujemnym, przy czym najbardziej wrażliwy okazał się Enterococcus faecalis.
Wskazuje się, że ekstrakty z owoców pigwowca japońskiego mogą być obiecującym surowcem do leczenia i profilaktyki nowotworów. Fflawonole wykazują silne działanie silne działanie antyproliferacyjne wobec komórek nowotworowych. Hamują ich inwazyjność i obniżają poziom ekspresji genów zaangażowanych w procesy apoptozy, angiogenezy i przerzutu.
Działają ochronnie na wątrobę, mogą być też wykorzystywane w terapii chorób żołądka. Wspierają wzrost pożytecznych bakterii jelitowych Lacticaseibacillus casei i Lactiplantibacillus plantarum.
Bogactwo błonnika i pektyn może z kolei przyczyniać się do kontroli masy ciała, a także zapobiegać rozwojowi cukrzycy typu 2 i chorób serca.
Pigwowiec do herbaty:
- 1 kg wypestkowanych owoców pigwowca
- 0,7 kg cukru
Owoce pigwowca należy umyć, pokroić w ćwiartki i usunąć pestki. Ćwiartki następnie pokroić na cienkie plasterki i mniejsze części. Plasterki umieszcza się w słoju i warstwowo zasypuje cukrem. Po każdym zasypaniu owoców cukrem, należy wstrząsnąć słojem dla lepszego rozmieszania. Słój odstawić w temperaturze pokojowej na 2-3 dni żeby owoce puściły sok. Co jakiś czas zawartość można zamieszać.
Gotową miksturę należy przełożyć do mniejszych, wyparzonych słoiczków i przechowywać w lodówce. Jeśli chcemy przechowywać pigwowiec poza lodówką, słoiczki należy wekować w garnku z gorącą wodą przez ok. 10 minut. Po tym czasie słoiczki wyciągnąć, ułożyć na ściereczce i zostawić do ostygnięcia. Pasteryzacja dodatkowo sprawi, że owoce będą bardziej miękkie i tym samym smaczniejsze. Przy obróbce termicznej oczywiście pojawią się straty, tym większe im wyższa temperatura i im dłuższy czas gotowania. Z pewnością nie będą to jednak przetwory bezwartościowe – wcale nie jest tak, że w wyniku obróbki termicznej całkowicie utracimy wszelkie substancje czynne.
Owoce pigwowca wraz z sokiem będą świetnym dodatkiem do herbaty zamiast cytryny i słodzidła.
Nasiona pigwowca
Owoce pigwowca bogate są w nasiona, które rozwijają się w komorze nasiennej. Nasiona pigwowca nie są ze sobą pozlepiane galaretowatą masą, w przeciwieństwie do nasion pigwy.
W przetwórstwie owoców nasiona zwykle traktowane są jako materiał odpadowy. Tymczasem są one źródłem cennych substancji i również warto je wykorzystać.
Nasiona pigwowca są bogate w nienasycone kwasy tłuszczowe, głównie kwas linolowy, oleinowy i palmitynowy. W nasionach obecne są również fitosterole i α-tokoferol. W zarodku zawierają amigdalinę, a w epidermie śluzy (epiderma to zewnętrzna warstwa).
Nasiona można poddać suszeniu. Najczęściej sporządza się z nich wyciągi wodne, takie jak napar i macerat. Niektórzy z pestek pigwy wykonują pestkówkę – trunek na kształt migdałowego likieru Amaretto.
Napar z nasion pigwowca:
1 łyżkę nasion zalać 1 szklanką gorącej wody. Odstawić pod przykryciem na 3-6 godzin, po tym czasie przecedzić. Pić przy problemach żołądkowych i jelitowych, zapaleniu gardła, kaszlu i chrypce. Napar można wykorzystywać zewnętrznie do pielęgnowania skóry suchej i podrażnionej.
Z nasion pigwowca można również tłoczyć olej. W porównaniu z innymi znanymi olejami (migdałowym, sezamowym, makowym, z orzechów włoskich i laskowych, słonecznikowym, lnianym, dyniowym), olej z nasion pigwowca tłoczony na zimno ma najwyższą zawartość tokoferoli, β-karotenu i polifenoli. W oleju nie znajdziemy amigdaliny – po rozdrobnieniu nasion nastąpi jej uwolnienie.
Treści zawarte na blogu potraktuj jako ciekawostkę edukacyjną.
Nie mogą one zastąpić fachowej porady u odpowiednio wyspecjalizowanego lekarza i/lub fitoterapeuty.
Agata Nahorska, Magdalena Dzwoniarska, Barbara Thiem, „Owoce pigwowca japońskiego (Chaenomeles japonica (Thunb.) Lindl. ex Spach) źródłem substancji biologicznie aktywnych”, Postępy Fitoterapii, nr 4, 2014: http://www.postepyfitoterapii.pl/wp-content/uploads/2015/02/pf_2014_239-246.pdf
Irena Baranowska-Bosiacka, Beata Bosiacka, Julita Rast, Izabela Gutowska, Jolanta Wolska, Ewa Rębacz-Maron, Kamila Dębia, Katarzyna Janda, Jan Korbecki, Dariusz Chlubek, „Macro- and Microelement Content and Other Properties of Chaenomeles japonica L. Fruit and Protective Effects of Its Aqueous Extract on Hepatocyte Metabolism”, Biological Trace Element Research, tom 178, nr 2, 2017: https://link.springer.com/article/10.1007/s12011-017-0931-4
Henryk Różański, „Pigwa – Cydonia i pigwowiec – Chaenomeles w fitoterapii”, Medycyna dawna i współczesna, dostęp dn. 22.10.2022: https://rozanski.li/923/pigwa-cydonia-i-pigwowiec-chaenomeles-w-fitoterapii/
Agata Antoniewska, Jarosława Rutkowska, Agata Adamska, „Charakterystyka owoców pigwowca japońskiego oraz ich zastosowanie w przemyśle spożywczym”, Żywność. Nauka. Technologia. Jakość, tom 24, nr 2(111), 2017: https://wydawnictwo.pttz.org/wp-content/uploads/2017/11/01_Antoniewska-1.pdf
Ieva Urbanavičiūtė, Mindaugas Liaudanskas, Česlovas Bobinas, Antanas Šarkinas, Aistė Rezgienė, Pranas Viskelis, „Japanese Quince (Chaenomeles japonica) as a Potential Source of Phenols: Optimization of the Extraction Parameters and Assessment of Antiradical and Antimicrobial Activities”, tom 9, nr 8, 2020: https://www.mdpi.com/2304-8158/9/8/1132/htm
Paulina Strugała, Sylwia Cyboran-Mikołajczyk, Anna Dudra, Paulina Mizgier, Alicja Z. Kucharska, Teresa Olejniczak, Janina Gabrielska, „Biological Activity of Japanese Quince Extract and Its Interactions with Lipids, Erythrocyte Membrane, and Human Albumin”, The Journal of Membrane Biology, tom 249, nr 3, 2016: https://link.springer.com/article/10.1007/s00232-016-9877-2