Podagrycznik pospolity (Aegopodium podagraria L.)
Obowiązkowy element dzikiej kuchni
Występowanie i nazewnictwo
Podagrycznik pospolity (Aegopodium podagraria L.) jest rośliną wieloletnią z rodziny baldaszkowate, selerowate (Apiaceae). W naszym kraju jest jedną z najpospolitszych roślin ogrodów, parków i lasów. Preferuje półcień i umiarkowane nasłonecznienie. Rozmnaża się dzięki podziemnym kłączom, często tworzy łany i z tego powodu nierzadko bywa uważany za uciążliwy, trudny do wyniszczenia chwast.
W ludowym nazewnictwie podagrycznik znany jest m.in. jako śnitka, kozia stopka, gir, gier, barszcznica. Nazwa „Aegopodium” nawiązuje do kształtu odcinków liści, przypominających kozie kopyta lub ich tropy (z greckiego aigos – koza, podiom – nóżka). Nazwa „podagrycznik” wywodzi się natomiast od podagry (dna moczanowa, bóle reumatyczne), które leczono tą rośliną.
Morfologia
Znajdujące się pod ziemią kłącze jest silne, wytwarza liczne rozłogi. Nadzwyczajna żywotność tej rośliny wynika ze zdolności do odrastania nawet z najmniejszego fragmentu kłącza. Liście dolne są długoogonkowe, podwójnie trójlistkowe. Poszczególne listki są niesymetryczne – jajowate, sercowate, zaostrzone, nierówno piłkowane. Środkowy listek jest największy. Łodyga jest pusta w środku, prosto wzniesiona i rozgałęziona w górnej części. Zwykle osiąga wysokość do ok. 80 cm. Podagrycznik kwitnie od maja do września. Kwiaty są małe, białe, zebrane w szczytowe baldachy.
Zastosowanie lecznicze
W ziołolecznictwie wykorzystywane były ziele oraz korzeń. Zawierają m.in. poliacetyleny (falkarinol, falkarindiol), olejek eteryczny, flawonoidy, kwasy organiczne, sole mineralne i witaminy. Oznaczenia poszczególnych składników mineralnych w liściach i łodygach wykazały, że liście zawierają ich na ogół znacznie więcej.
Podagrycznik wykorzystywany był już od czasów starożytnych, zwłaszcza w leczeniu chorób reumatycznych, dny moczanowej i rwy kulszowej. Dzięki zawartości poliacetylenów wykazuje właściwości przeciwzapalne. Poliacetyleny pełnią w roślinie funkcje ochronne – hamują rozwój drobnoustrojów i grzybów. Wskazuje się, że cytotoksyczność falkarinolu potencjalnie może znaleźć zastosowanie w profilaktyce nowotworów. Oprócz powyższych, podagrycznik wykazuje słabe działanie uspokajające i moczopędne. Dzięki zawartości licznych soli mineralnych i witamin regeneruje, odżywia i wzmacnia organizm.
Świeże liście przykładane do ran przyspieszają ich gojenie, a wyciśnięty z nich sok może być stosowany zewnętrznie na oparzenia, bolące stawy i do nacierania miejsc po ukąszeniach owadów.
Napar z liści podagrycznika:
1 łyżeczkę suszonego surowca zalać 1 szklanką wrzątku. Parzyć pod przykryciem 15 min, następnie przecedzić. Pić 3-4 razy dziennie po 2/3 szklanki. Napar zalecany jest w przypadku podagry, reumatyzmu, stanów zapalnych nerek i pęcherza moczowego.
Dobowo zwykle stosuje się 1-3 g suszonego surowca lub 15-30 ml soku ze świeżego ziela podagrycznika, a w preparatach złożonych najczęściej w ilości 0,33-0,39 g.
Zastosowanie kulinarne
Do zastosowań kulinarnych wykorzystuje się młode liście i ich ogonki liściowe. Najkorzystniej jest zbierać je wiosną, później jedynie z miejsc gdzie po skoszeniu ponownie wypuścił młode liście. Podagrycznik w smaku przypomina nieco selera czy pietruszkę. Jest dość smaczny i niezbyt gorzki. Można go wykorzystywać jak każdą inną zieleninę. Posiekane liście i ogonki liściowe mogą stanowić dodatki do zupy, gulaszu czy wiosennej sałatki. Można je jeść na surowo, można je również poddać obróbce termicznej.
W północno-zachodnich Niemczech podagrycznik zbierany jest na „zieloną zupę”. W Polsce nie ma obecnie dużego znaczenia kulinarnego, choć jego historia sięga w naszym kraju czasów Średniowiecza. Jest jedną z tych roślin, której spożycie wzrastało w okresach głodu.
Przeciwwskazania
Falkarinol w większych dawkach wykazuje działanie neurotoksyczne (badania na myszach LD50 = 100 mg/kg). Przy zalecanych dawkach surowca nie ma jednak informacji o zagrożeniu dla zdrowia. Na podstawie dostępnych badań, falkarinol podawany w soku marchwiowym w stężeniu 13,3 mg/l (w ilości 300, 600 i 900 ml) po 2 godzinach osiągał w osoczu stężenie od 0,004 do 0,01 µM. W badaniach in vitro wykazano, że takie stężenie jest wystarczające, aby zahamować proliferację komórek nowotworowych. Efekt toksyczny falkarinolu pojawia się natomiast dopiero przy stężeniach kilkakrotnie wyższych: powyżej 4 µM.
Falkarinol może również wywoływać podrażnienia skóry i alergiczny wyprysk kontaktowy (zmiany zapalne w skórze w efekcie kontaktu z alergenem). Należy jednak pamiętać, że zawartość poliacetylenów w warzywach z rodziny Apiaceae, w tym również w samym podagryczniku, jest na tyle mała, że bardzo rzadko jest to przyczyna kontaktowych zapaleń skóry.
Treści zawarte na blogu potraktuj jako ciekawostkę edukacyjną.
Nie mogą one zastąpić fachowej porady u odpowiednio wyspecjalizowanego lekarza i/lub fitoterapeuty.
Paweł Kunstman, Małgorzata Wojcińska, Paulina Popławska, „Podagrycznik pospolity (Aegopodium podagraria L.)”, Postępy Fitoterapii, nr 4, 2012
Łukasz Łuczaj, „Dzika kuchnia”, Nasza Księgarnia, Warszawa, 2013
Edward Wawrzyniak, „Leczenie ziołami. Kompendium fitoterapii”, Instytut Wydawniczy Związków Zawodowych, Warszawa, 1992
Danuta Cholewa, „Ziele, Aniele! Dzikie rośliny w przepisach kulinarnych”, Instytut Myśli Polskiej Wojciecha Korfantego