Wrotycz pospolity (Tanacetum vulgare L.)
Naturalny środek odstraszający mole, komary, kleszcze, muchy i innych nieproszonych gości
Morfologia i występowanie
Wrotycz należy do rodziny astrowatych (Asteraceae). Jest rośliną wieloletnią osiągającą do ok. 150 cm wysokości. Łodygi są sztywne, wzniesione, kanciaste. Liście duże, pierzastosieczne. Kwitnie od lipca do października. Kwiaty są żółte, rurkowate, zebrane w koszyczki. Koszyczki tworzą gęste szczytowe baldachokształtne kwiatostany. Owocem jest brunatnoszara niełupka. Cała roślina charakterystycznie pachnie. Występuje pospolicie na terenie całego kraju. Spotkać go można na łąkach, polanach, miedzach, przy drogach, zabudowaniach, terenach ruderalnych. Często tworzy duże kępy.
Surowiec zielarski
Surowcem leczniczym wrotyczu pospolitego są części nadziemne rośliny – kwitnące ziele (Tanaceti herba), kwiaty (Tanaceti flos), liście (Tanaceti folium). Niekiedy wykorzystuje się również owoc wrotyczu (Fructus Tanaceti). Ziele i kwiaty powinny być zbierane w początkach kwitnienia. Liście wrotyczu również powinny być młode, można zbierać je przed kwitnieniem rośliny. Surowce należy suszyć w ciemnym, przewiewnym miejscu, w temperaturze do 40°C. Prawidłowo wysuszone powinny surowce zachować naturalną barwę i charakterystyczny, kamforowy zapach.
Ziele wrotyczu zawiera do 0,6% olejku lotnego, a kwiaty od 1 do 1,5% olejku, którego głównym składnikiem jest tujon (około 70%), izotujon (prawoskrętny β-tujon), kamfora, borneol, α-pinen, 1,8-cyneol, sabinen.
Znanych jest dziesięć ras chemicznych wrotyczu różniących się składem frakcji olejku eterycznego, w którym kamfora jest najczęściej pojawiającym się komponentem. Niektóre chemotypy nie zawierają toksycznego β-tujonu.
Inne składniki surowców to terpenoidy, laktony seskwiterpenowe: głównie gorzka tanacetyna, steroidy, flawonoidy: pochodne kwercetyny i luteoliny, kwas kawowy, garbniki, kwas askorbinowy, sole mineralne.
Właściwości lecznicze
W lecznictwie ludowym wrotycz był popularnym środkiem owadobójczym i dezynfekującym. Stosowany był zwłaszcza jako środek zwalczający pasożyty przewodu pokarmowego.
Wrotycz zawiera bardzo dużo substancji przeciwzapalnych i silnie odkażających (przeciwroztoczowych, przeciwrobaczych, przeciwbakteryjnych, przeciwwirusowych, przeciwgrzybiczych).
Może stanowić alternatywę dla sterydowych i niesterydowych leków przeciwzapalnych. Jest inhibitorem dla histaminy, tromboksanu, leukotrienów i prostaglandyn.
Hamuje procesy autoagresji immunologicznej, dzięki czemu może być stosowany w terapii chorób autoimmunologicznych, takich jak łuszczyca, reumatoidalne zapalenie stawów, toczeń.
Znajduje zastosowanie w chorobach skórnych o podłożu troficznym, wirusowym, bakteryjnym, roztoczowym i grzybiczym (trądzik pospolity, trądzik różowaty, trądzik zawodowy, zaskórniki, wypryski, ropnie, czyraki, liszaje, liszajce, opryszczka, owrzodzenia, demodekoza, świerzb).
Działa antyagregacyjnie. Zapobiega zastojom krwi, odkładaniu blaszek miażdżycowych w tętnicach i powstawaniu zakrzepów.
Poprawia trawienie, wzmaga produkcję śliny, soku żołądkowego, trzustkowego i jelitowego. Reguluje metabolizm i wypróżnienia. Działa moczopędnie i przeciwobrzękowo.
Wpływa na gospodarkę hormonalną, wzmaga wydzielanie hormonów. Reguluje miesiączkowanie i zwiększa ukrwienie narządów płciowych.
Działa przeciwbólowo i rozkurczowo. Znosi bóle głowy, bóle miesiączkowe, kolki. Wykazuje działanie nasenne i uspokajające.
Dzięki zawartości laktonów i terpenów, zwiększa odporność organizmu na zakażenia. Wodny wyciąg z wrotyczu przyspiesza leczenie grypy, przeziębienia, anginy. Działa napotnie i przeciwgorączkowo.
Zwalcza większość pierwotniaków, obleńców, płazińców, owadów i roztoczy pasożytniczych. Wchodzi w skład preparatu Artemisol do stosowania zewnętrznego we wszawicy i świerzbie. Preparat zawiera zarówno α-tujon z piołunu, jak i β-tujon z wrotycza.
Wrotycz może być wykorzystywany jako naturalny środek (repelent) odstraszający mole, komary, kleszcze, muchy i innych nieproszonych gości.
Preparaty wrotyczowe na podstawie receptur dra Różańskiego:
Napar wrotyczowy (Infusum Tanaceti):
2 łyżki rozdrobnionego ziela albo kwiatów zalać 1 szklanką wrzącej wody. Odstawić na 30 minut pod przykryciem, po tym czasie przecedzić. Pić 2-4 razy dziennie po 1 szklance. Stosować w przeziębieniu i grypie. Przy zakażeniu pasożytami napar należy pić na czczo. Napar można wykorzystywać zewnętrznie do przemywania skóry i płukania włosów.
Nalewka wrotyczowa (Tinctura Tanaceti):
1 szklankę ziela lub kwiatów zalać 500 ml alkoholu 40-70%. Macerować przez 14 dni w szczelnie zamkniętym słoju i ciemnym miejscu, codziennie zakołysać naczyniem. Po tym czasie przefiltrować. Zażywać 2-3 razy dziennie po 10 ml w 100 ml wody. Nalewkę można wykorzystać również do płukania (1 łyżka nalewki na pół szklanki wody), okładów, przemywania skóry i pędzlowania chorobowych skórnych zmian (nierozcieńczona): opryszczek, ropni, liszajów, wyprysków. Nalewka sporządzona na 70% alkoholu działa rozgrzewająco, przeciwbólowo i przeciwreumatycznie. Nierozcieńczoną nalewkę można wcierać w obolałe kończyny dolne i w stawy.
Olej wrotyczowy (Oleum Tanaceti):
Pół szklanki świeżego ziela lub kwiatów spryskać spirytusem i odstawić w szczelnie zamkniętym słoiku na pół godziny. Po tym czasie surowiec zalać 150 ml ciepłego oleju lub oliwy o temperaturze 60°C. Macerować przez 14 dni, po tym czasie przefiltrować. Stosować do wcierań leczniczych przy chorobach zakaźnych, przeziębieniu, zmarznięciu, zapaleniu mięśni, nerwów i ścięgien, bólach stawów i nieżytach układu oddechowego.
Ocet wrotyczowy (Acetum Tanaceti):
Pół szklanki świeżego ziela lub kwiatów zalać 250 ml octu 10%. Odstawić w zamkniętym słoju na 7 dni, codziennie zakołysać naczyniem. Po tym czasie przefiltrować. Stosować do płukania, przemywania, okładów. Ocet można wykorzystać do płukania włosów. Przy wszawicy należy wetrzeć ocet we włosy, przykryć folią i pozostawić na kilka godzin, następnie umyć i powtarzać co kilka dni.
Przeciwwskazania i środki ostrożności
Obecnie, ze względu na toksyczne działanie beta-tujonu, wrotyczu nie stosuje się wewnętrznie.
Przedawkowanie przetworów wrotyczowych może objawiać się nudnościami, wymiotami, biegunką, zawrotami głowy, poceniem się, częstomoczem, krwiomoczem, charakterystycznym biciem serca, a nawet utratą świadomości. Zaburzenia akcji serca mogą być niebezpieczne.
Wrotycz może prowadzić do poronień. Nie wolno stosować go u kobiet ciężarnych i u kobiet w okresie laktacji.
Nie stosować w przypadku uczulenia na rośliny z rodziny astrowatych.
Treści zawarte na blogu potraktuj jako ciekawostkę edukacyjną.
Nie mogą one zastąpić fachowej porady u odpowiednio wyspecjalizowanego lekarza i/lub fitoterapeuty.
Henryk Różański „Wrotycz – Tanacetum w praktycznej terapii. Wrotycz – Tanacetum w terapii chorób skórnych (trądzik – acne, łuszczyca – psoriasis)”, dostęp dn. 10.08.2022: http://www.rozanski.ch/tanacetum.html
Henryk Różański, „Wrotycz pospolity – Tanacetum vulgare (Compositae)”, Gram zdrowia, dostęp dn. 10.08.2022: http://www.gramzdrowia.pl/dr-henryk-rozanski/fitoterapia-ziololecznictwo-ziola-drzewa-krzewy/wrotycz-pospolity-tanacetum-vulgare-compositae.html
Aleksander Ożarowski, Wacław Jaroniewski, „Rośliny lecznicze i ich praktyczne zastosowanie”, Instytut Wydawniczy Związków Zawodowych, Warszawa, 1987
Stanisław Kohlmünzer, „Farmakognozja”, PZWL Wydawnictwo Lekarskie, Warszawa, 2017
Mateusz Emanuel Senderski, „Prawie wszystko o ziołach i ziołolecznictwie”, Podkowa Leśna, 2017
Monika Derda, Edward Hadaś, Barbara Thiem, Waldemar Jerzy Wojt, Agnieszka Wojtkowiak-Giera, Marcin Cholewiński, Łukasz Skrzypczak, „Tanacetum vulgare L. jako roślina o potencjalnych właściwościach leczniczych w acanthamoeba keratitis”, Nowiny lekarskie, tom 81, nr 6, 2012: https://jms.ump.edu.pl/uploads/2012/6/620_6_81_2012.pdf